رد نظریۀ امتناع نامتناهی بودن سلسله‌ای مرتب در سهروردی و تبعات آن بر اصل علیت و قاعدۀ امکان اشرف

سهروردی در اثبات اصل امتناع تسلسل و در تایید برهان طرف و وسط ابن‌سینا اثباتی ریاضیاتی از آن ارائه داده است. طبق استدلال او اگر از چنین مجموعه‌ای دو عضو انتخاب کنیم، اگر فاصله بین این دو بی‌نهایت باشد، از آن جهت که این دو عضو خود محدود به اعضای قبل و بعدشان هستند، بی‌نهایت میان دو حد قرار گرفته که ممتنع است، و اگر هیچ دو عضوی در این مجموعه نباشد که فاصله‌شان بی‌نهایت باشد آن مجموعه نامتناهی نیست. این برهان نقشی کلیدی در زمینۀ علیت، رابطۀ امکان و وجوب و قاعده امکان اشرف ایفا می‌کند. در این مقاله، با ارجاع به این مطلب که مجموعه‌ای نامتناهی حاصل تناظری یک‌به‌یک میان اعضای آن مجموعه با مجموعۀ اعداد طبیعی یا اعداد حقیقی یا مجموعه‌های با همتوانی‌های بالاتر است نشان می‌دهیم که اشکال سهروردی ناشی از خطایی در درک مجموعۀ نامتناهی است. نتیجۀ این مطلب این خواهد بود که برای باور به تناهی سلسلۀ علل یا سلسلۀ اشرف-اخس یا می‌بایست تمامی اعضای این سلسله را شناسایی کنیم یا بنا بر فرضی متافیزیکی محدودیت موجودات عالم و تعداد آنها را بپذیریم. چرا که نه فرض علت‌العلل، نه فرض این که موجودات عالم مادی پایین‌ترین سطح از سلسله‌های مذکور هستند و نه حتی فرض وجود عناصری متعین در میانۀ سلسلۀ مذکور نمی‌توانند دلیلی بر تناهی آن باشند. نهایتاً، نشان می‌دهیم که بنا بر حساب بی‌نهایت‌ها، اگر علت‌العلل یا صادر اول بی‌نهایت کامل یا شریف باشد، نمی‌توان تمایزی میان آن و هر تعداد معینی از عناصر پس از آن قائل شد. یعنی در سلسلۀ عللی که هرکدام اشرف از دیگری است، صادر دهم نیز واجد بی‌نهایت کمال است. نتیجۀ این حرف این است که اگر سلسلۀ عقول را ضروری بدانیم، می‌بایست آنها را همچون طبقاتی از وجود بپذیریم که بی‌نهایت عنصر دیگر میان هر دو طبقه وجود دارند و سلسلۀ عقول سلسله‌ای وجودی نیست.