نوآوری‌ها و ابتکارهای منطقی شیخ اشراق در حکمة الاشراق و التلویحات

شهاب‌الدین سهروردی معروف به شیخ اشراق (549-587 ق) حکمت خویش را بر اساس مشاهده و ذوق ابتنا کرده است. البته این اقدام باعث نشده است که از علم منطق به طور کامل چشم‌پوشی کند و نوشته‌های متعددی هم در علم منطق از خود باقی گذاشت. او در این نوشته‌ها صرفاً ملخّص و یا شارح و ناقل سخنان منطق‌دانان پیش از خود نیست و همچنان که گاه به مخالفت با مشهور منطق‌دانان برخاسته است، ابتکارات و نوآوری‌هایی هم داشته است. نوشتار حاضر مجموعاً نُه ابتکار وی در دو کتاب حکمة الاشراق و التلویحات را نشان می‌دهد. این ابتکارات به نحو اشاره عبارت‌اند از ارائه اصطلاحاتی جدید در منطق مانند «دلالت مطابقه»، «دلالت تضمین»، «دلالت التزام» به «دلالت قصد»، «دلالت حطیه» و «دلالت تطفل» و واژه‌های «عام»، «شاخص»، «منحط»، «سیاق» و «هیئت» به جای «کلّی»، «جزئی»، «خاص»، «شکل» و «عرض»، تبیین جدیدی از رابطه دلالت التزامی و دلالت مطابقه، رویکردی نوین به تعاریف و خرده بر مشائیان، تحلیل وی از مقولات و مخالفت‌ها با مشهور تعریف جدیدی از عکس مستوی، مخالفت با مشائیان در اثبات عکس بر اساس دلیل افتراض، اندراج احکام استقرائیات در حدسیات، تقلیل بحث در صناعت‌های پنجگانه. نوشتار حاضر همچنین تلاش می‌کند سابقه و پسینه این ابتکارات را در کلمات دیگر منطق‌دانان هم ضمیمه سخنان سهروردی هم ارائه کند.