بررسی تحلیلی اسطورۀ سفر روح در قصۀ غربت غربی سهروردی

اندیشۀ هبوط و فروافتادگی روح به سراپردۀ هستی و بازگشت آن به موطن و منزلگاه اصیل و آغازین خویش، جوهرۀ تعالیم و آموزه‌های رساله‌های رمزی- تمثیلی سهروردی، از جمله رسالۀ «قصۀ غربت غربی» را تشکیل می‌دهد. این داستان، که به نظرمی‌رسد پررمزورازترین و پیچیده‌ترین داستان تمثیلی شیخ اشراق نیز می‌باشد، روایتی رویاگونه و رازآمیز از سفر روح به عالم ماده و دیدار با اصل آسمانی و نورانی خویش را به تصویرمی‌کشد که در آن، با پیوند و ملازمۀ میان فلسفه و عرفان و نیز با بهره‌گیری از نمادپردازیها و اسطوره‌سازیها، از تجربۀ زیستۀ آدمی در جهان ماده و تلاش و کوشش او برای پیوستگی به اصل و نشئۀ الوهی خویش می‌گوید. همان روایتی که آدمی را پاره‌ای جداشده از الوهیتی برین می‌پندارد که به غربت‌کدۀ هستی درافتاده و روزی نیز به موطن نخستین خویش بازخواهد گشت و حیاتی جاودانه خواهدیافت. این نوشته درپی‌آن است تا با رمزگشایی از این داستان رمزی- تمثیلی، محورهای اساسی جهان‌شناسی شیخ اشراق را در موضوعاتی همچون ثنویت نور و ظلمت، و روح و ماده، هبوط روح و اسارت آن در جهان هستی و نیز مضامینی همچون غربت، فراموشی، بیداری و بازگشت را به تصویر کشد. همچنین با واکاوی و تحلیل عناصر رمزی و تمثیلی داستان، به تبیین کلی نظام فکری سهروردی در حوزه‌هایی چون خداشناسی، جهان‌شناسی، انسان‌شناسی و فرجام‌شناسی بپردازد واز این رهگذر، به رهیافتهایی در مواجهۀ انسان با جهان پدیداری و راه عبور از آن، همچنین مخاطرات و دشواریهایی که رهرو طریق را در قوس صعود، با چالشهای جدی مواجه می‌سازد نائل گردد. یافته‌های این پژوهش نشان از آن دارد که علاوه بر آموزه‌هایی همچون غربت‌آگاهی، جهان‌نگری غیر ثنوی و شرقی- غربی، حضور پیر و راهنمای طریق و نیز عنصرآگاهی‌بخشی که در اغلب داستانهای رمزی-تمثیلی سهروردی مشترک است، آموزه‌هایی چون تولد ثانوی و بازگشت مجدد به جهان هستی و نیز آموزۀ حضور مداخله‌گرانه و تاثیرگذارانۀ الوهیت در هستی، از جملۀ تعالیمی هستند که به ویژه در قصۀ غربت غربی بازتاب یافته‌اند و با زیست‌جهان انسان معاصر و نگاه او به حیاتی معنادارانه، ارتباط و پیوستگی تام داشته و نقشی راهبردی و هدایتگرانه را برعهده دارند.