بازنگاهی به نزاع میرداماد و سهروردی دربارۀ تعلّق جعل به امور انتزاعی

یکی از استدلال‌های سهروردی علیه زیادت عینیِ وجود بر ماهیّت، چنین است: «زیادت یعنی فاعل هنگام تحصیل ماهیّت، چیزی به آن اعطاء کند تا به سبب آن، ماهیّت در خارج تحقّق یابد؛ و اگر چنین اعطائی در کار نباشد، ماهیّت در حال عدم باقی مانده و محقّق نخواهد شد. این امر اعطاءشده، وجود است و تحقّق عینیِ وجود در خارج، مستلزم اعطاء وجود دیگری بر آن و در نتیجه، تسلسل در وجودِ وجودها خواهد بود». به باور میرداماد، سهروردی با طرح این استدلال، وجود را در زمرۀ امور انتزاعی قرار داده است، اموری که محصول اعتبار عقل بوده و از دایرۀ جعل خارج هستند. او در کتاب الافق المبین، سخن سهروردی را چنین نقد کرده است که امور انتزاعی در تعلّق به جعل مرکّب، با امور انضمامی تفاوتی ندارند. در این مقاله، ابتدا صحّت تفسیر میرداماد را از استدلال سهروردی خواهم سنجید و سپس، اشاره خواهم کرد که نزاع او با شیخ اشراق، به تفاوت دسته‌بندیِ ایشان از انتزاعیّات و چگونگیِ تعلّق جعل به این امور بازمی‌گردد. این اختلاف نظر یکی از تفاوت‌های اساسیِ نظریّۀ «وجود» در حکمت اشراقی و حکمت یمانی است.