هیاکل النور حکمت‌نامه‌ای به شیوه مشکوة الانوار

اگرچه شیخ اشراق، حکمت اشراقی را در قالب یک نظام فلسفی در کتاب حکمة الاشراق صورت‌بندی کرد، امّا ریشه و بنیاد حکمت اشراق را علاوه بر حکمت خسروانی ایران باستان، منابع یونانی، حکمت سینوی، باید در اندیشه‌های غزالی مورد تفحص قرار داد. مهم‌ترین اثر غزالی که به مبانی حکمت اشراق به صراحت اشاره دارد، کتاب مشکوة الانوار است. مصحح محترم کتاب هیاکل النور، در مقدمه وزینی که نگاشته‌اند، کتاب هیاکل النور را پاسخ سهروردی به اندیشه‌های عقل‌ستیز غزالی می‌داند، که ضمن آن مبانی حکمت اشراقی مطرح شده است. نگارنده ضمن موافقت با ایشان در این که این کتاب دستورنامه حکمت اشراق است با این نظر که آراء غزالی خردستیز و اندیشه‌سوز است، موافق نیستم. دلیل این مسئله این است که بررسی جامع اندیشه‌های غزالی روشن می‌کند اندیشه‌های غزالی نه تنها خردستیز و اندیشه‌سوز نیست بلکه گاهی در عقلانیت بر حکمای مشاء هم پیشی گرفته است. دلیل دیگر این که این احتمال وجود دارد که کتاب مشکوة الانوار غزالی مبنای دستورنامه حکمت اشراق در نگارش هیاکل النور باشد. هرچند سهروردی در هیاکل النور هیچ اشاره‌ای به غزالی ندارد، امّا آموزه‌های اشراقی مشکوة الانوار را می‌توان در هیکل چهارم هیاکل النور یافت. ساختار و موضوع کتاب هیاکل النور و مشکوة الانوار متفاوت است، اما مضامین اشراقی عمیقی مانند بحث درباره نور، نورالانوار و شدت و ضعف در مراتب نور، به گونه ای عمیق و نظام‌مند در هر دو اثر طرح شده است و بعید به نظر می‌رسد سهروردی با این اثر مواجهه‌ای نداشته باشد. اهمیت مباحث هستی‌شناسی مشکوة الانوار همین بس که ملاصدرا در کتاب اسفار و تفسیر قران کریم به صراحت نظریه وحدت و کثرت وجود یا تشکیک وجود را منسوب به غزالی می‌داند. این نظریه به صراحت در مشکوة الانوار و دیگر آثار غزالی وجود دارد.