بازخوانی استدلال تسلسل سهروردی علیه موجودیتِ وجود

صدرا در اسفار (و با عباراتی مشابه در تعلیقه بر حکمة الاشراق) چنین استدلالی را به سهروردی نسبت می‌دهد: «اگر وجود در اعیان حاصل باشد آنگاه چون حصول همان وجود است، پس هر موجودی دارای وجود خواهد شد و وجودش نیز دارای وجود خواهد شد تا بی‌نهایت.» سپس به این استدلال انتقاد می‌کند که وجودِ وجود می‌تواند همان وجود باشد و تسلسلی رخ ندهد. صدرا پاسخ محتمل به این انتقاد را چنین تصویر می‌کند که در این صورت «موجود» در خصوص ماهیات و وجود دو معنای متفاوت خواهد داشت. سپس، با این بیان دفع اشکال می‌کند که «موجود» در همه جا به معنای دارای وجود است و اختلاف در مفهوم «موجود» نیست، بلکه در مصادیق متفاوت آن است. این که در عرف لغت تمایز مبدا و ذات در مصداق مشتق مفروض انگاشته می‌شود، ارتباطی به بحث‌های عقلی ندارد. تا دورۀ معاصر، این متن صدرا مستند حامیان حکمت متعالیه در اسناد چنین استدلالی به سهروردی بوده است. و همین پاسخ‌ها به آن استدلال داده شده است. در این مقاله استدلال خواهم کرد که اولاً، این استدلال از آنِ سهروردی نیست. توجیه نخست من این است که سهروردی در المشارع و المطارحات این استدلال را به ابن‌سهلان نسبت می‌دهد و همین انتقادها و پاسخ‌ها را، که ظاهراً صدرا آنها را از گذشتگان خود نقل کرده است، به آن وارد می‌داند. توجیه دوم من این است که سهروردی از ابتدا این که نزاع بر سر مفهوم «موجود» نیست و این که محتمل است که وجودِ وجود همان وجود باشد را در نظر گرفته بوده است. سهروردی برای این که وجودِ وجود باید متمایز از وجود باشد از استدلال‌های دیگری بهره می‌برد که در خوانش صدرا و صدرائیان تا دورۀ معاصر کاملاً مغفول مانده است. ثانیاً، توضیح خواهم داد که چرا پاسخ‌های صدرا و صدرائیان ذیل این بحث نمی‌توانند به سادگی از عهدۀ استدلال تسلسل سهروردی برآیند.