جایگاه بحث مغالطه در منطق سهروردی

سهروردی یکی از مهم‌ترین منطقدانان قرن ششم است. منطق در اصول فلسفه اشراق جایگاه ویژه دارد و این جایگاه ناظر به قوام عقلی و منطقی ذهن اوست. منطق از مهم‌ترین بخش‌های سه‌گانه نوشته‌های فلسفی سهروردی است که درآن به ساماندهی برخی اصول اشراقی و تدوین ضوابطی بدیع می‌پردازد، او برای بازسازی حکمت اشراقی خود برای منطق اهمیت قائل است و به کاربرد عملی منطق می‌اندیشد و منطقدان نظری نیست. هرچند پژوهشگران آرای سهروردی کمتر به این بخش التفات کرده‌اند و منطق او کمتر بررسی شده است. او منطق را در زمره علوم عقلی قرار می‌دهد و آن را ابزار حافظ فکر می‌نامد. وی رویکرد منطقی فارابی و ابن‌سینا را در فلسفه اشراق تداوم بخشید اما آثار منطقی خود را بر اساس ساختار نوشته‌های مشهور منطقی تدوین نکرد بلکه آن را منقح کرده و در آن لبّ قواعد معلم اول را آورد. از این رو سبب اختصار مباحث منطق و حذف مطالب غیر ضروری نزد وی مشخص می‌شود. سهروردی در علم منطق رهیافتی انتقادی و دیدگاه‌های بدیع دارد که در مواردی در تاریخ تطور منطق در دوره اسلامی موثر افتاده است. او برای بازسازی حکمت اشراقی خود برای منطق اهمیت قائل است. ویژگی مقام منطق در اندیشه اشراقی متکی به قابلیّت بالقوه نفس است که روح قدسی بر آن تاکید می‌کند و آدمی را در برابر احکام و نیز استنباط-های خطا حفظ می‌کند. در اندیشه او منطق مجموعه‌ای از قوانین صوری در اختیار خواننده قرار می‌دهد. سهروردی در منطق حکمة الاشراق قلمرو و مسائل ویژه را که اختصاص به اصول اشراقی دارد، با سر فصل‌هایی نظیر قاعده اشراقی و حکمة اشراقی و دقیقه اشراقی نشان می‌دهد. بخش منطق بعضی از نوشته‌های او تا کنون منتشر نشده بود که با تصحیح‌هایی که اخیراً چاپ شده است این خلاء تا حدودی بر طرف می‌شود و امید است باب نوینی در بررسی اندیشه‌های منطقی سهروردی بگشاید. نقد او به ارسطو و مشائیان درباره «تعریف» از مهم‌ترین بخش‌های منطق فلسفه اشراق است نیز حجم مطالعات منطقی وی درباره مغالطات موجب گردیده تا از او به عنوان فیلسوف کاشف مغالطات یاد شود. مغالطه، از مهم‌ترین مباحث منطق است. شناخت اقسام مغالطه و پرهیز از آن غایت اصلی منطق محسوب می‌شود. مطالعه گسترده سهروردی در بحث مغالطه و تبیین موضوعات طبیعی و فلسفی در آثار اسلاف وی که در آن مغالطه صورت گرفته افق نوینی را برای مصون ماندن از خطا در اندیشه می‌گشاید. تلاش عمده سهروردی در منطق بویژه گستردگی بحث مغالطات ناظر به اهمیت فکر و تفکر است تا با شناخت موارد آن و پرهیز از آن، ذهن را از خطای در فکر مصون دارد.