توجیه زیبایی‌شناختی هستی: مقایسه سهروردی و نیچه

شیخ اشراق هستی‌شناسی خود را بر پایه مفهوم نور صورت‌بندی می‌کند و نور را ظاهر بذاته و مظهر لغیره می‌داند و لذا نور در حالی که مفهومی بدیهی و بی‌نیاز از تعریف است، مبنایی برای فهمی زیبایی‌شناسانه از هستی، به دست می‌دهد. دامنه نور، همانند وجود، تشکیکی است و بدین ترتیب نور حسی نیز ازمصادیق نور و مطلق ظهور است و مفهوم ظهور شامل گستره وسیعی از قبیل ظهور ادراکی (شهودی، ذهنی) و عینی می‌گردد. از طرف دیگر، آشکارکنندگی و آشکارشدگی سرشت یک اثر هنری را تشکیل می‌دهد. نیچه در زایش تراژدی می‌گوید که هستی و جهان «تنها به عنوان یک پدیدار زیبایی‌شناسانه موجه است». تبیین زیبایی‌شناسانه از هستی، در تحلیل نیچه، مبتنی بر گونه‌ای ظهور و آشکارشدگی جهان است، که ورای رنج ومصیبت، هستی و جهان را زیبا می‌بیند. هستی یا خودش یک اثر هنری است که برای ما به عنوان یک امر زیبا آشکار شده است و یا در بستر هستی، ظهورات زیبایی‌شناسانه را درمی‌یابیم. نیچه در زایش تراژدی، تنها راه پذیرش جهان و مقابله با بدبینی شوپنهاوری را، در عین پذیرش رنج وتاریکی در جهان، زیبا دیدن و نورانی دیدن جهان می‌داند و این تفسیر هرمنوتیکال از جهان و هستی، جز با تمسک به هنر و مشارکت در تراژدی یونانی، امکان‌پذیر نیست. هنر و هنر تراژیک یونانی (چه در فرم همسرایی آن و چه در محتوای غلبه زیبا بر رنج، در عاشقانه تریستان و ایزولده) به جای نفی رنج‌ها وتضاد ها، و یا حتی تنظیم معتدل هستی (آن گونه که در کاتارسیس ارسطویی است)، راه توجیه (پذیرش و اعتبار) هستی را در ایجاد یک نظم هارمونیک و به تعبیری تشکیکی در اجزاء مختلف هستی (چه رنج‌آور وچه لذت‌آور، چه شر و چه نیک) می‌داند؛ که جز با نگاه هنری و از منظر وعائی بالاتر، و با یک ذهن زیبا و از منظر کل‌گرایانه و تشکیکی، چنین تفسیری از هستی، ممکن و موجه نمی‌شود. همان اعتبار و نظم تشکیکی نوری و هارمونیک که در سلسله‌مراتب انوار سهروردی، یک نمونه آن را درمی‌یابیم.