تاثیر مکتب حلاج بر زیبایی‌شناسی سهروردی

مفهوم زیبایی و جلوه‌های آن، همواره از مهم‌ترین مقولات مورد بحث در آرا و آثار اندیشمندان بوده است. معادل اصطلاحیِ «زیبایی» در حکمت و عرفان اسلامی «حُسن» است که هم جلوه‌های محسوس دارد و هم جلوه‌های معقول. بحث از حُسن در اندیشۀ اسلامی اغلب در پیوند با بحث از عشق و محبت بوده و تلازم عشق و حُسن پیش و بیش از همه در عرفان و تصوف و بویژه مکتب عرفانی حلاج، با بهره‌گیری از نمادپردازی‌های مبتنی بر ساحت عشق تنانه و مادی نمود یافته است. در مکتب حلاج، ماهیت عشق به صورت یکی از صفات حق قلمداد شده که از ذات قدیم حق برآمده و در آینۀ خلق متجلی شده است. به عقیدۀ حلاج و پیروان اندیشۀ او سلسله‌جنبان عشق، حُسن است که شوق وصال را در دل عاشق و معشوق می‌اندازد و آنان را به سمت «حقیقت وصال» و یکی شدن سوق می‌دهد. در نظام حکمی و فلسفی سهروردی نیز حسن و ارتباط آن با عشق از شان و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. حسن، کمال ذاتی خداست که در نور و وجود تجلی یافته و همۀ موجودات به آن عشق می‌ورزند. گرچه سهروردی به صراحت خود را به هیچ جریان صوفیانه‌ای منتسب نمی‌کند، اما وامگیری او از نمادها، اصطلاحات و اندیشه‌های صوفیانه قابل انکار نیست. دیدگاه او درخصوص جلوه‌های زیبایی حسی که در نظربازی، رقص و سماع نمود می‌یابند، یا زیبایی عقلی که در معرفت، مدارا و عشق به همۀ مخلوقات حق ظاهر می‌شود، و همچنین اعتبار عشق مجازی نزد او که به عشق حقیقی رهنمون می‌شود، حاکی از تاثیرپذیری سهروردی از سنت جمال‌پرستی و عشق الهی در تصوف است که بویژه در مکتب حلاج و پیروانش نمود بارزی دارد.