استعاره‌های مفهومی در فلسفه اشراق و نقش آن در توسعه فلسفه اسلامی

شیخ اشراق را می‌توان به عنوان یکی از اولین فیلسوفان در سنت اسلامی محسوب نمود که با استفاده از استعارۀ مفهومی توانست تحول شگرفی در ساختار فلسفه اسلامی ایجاد کند. بدون تردید حرکت فکری سهروردی، بذر اولیه حکمت متعالیه را در نهاد صدرا به ودیعه گذاشت و او این حرکت را به سرانجامی مبارک در حکمت اسلامی راهبری نمود. استعارۀ مفهومی همان الگوبرداری نظام‌مند و سازمان یافته بین عناصر مفهومی یک حوزه از تجربۀ بشر می‌باشد که ملموس و عینی است، بر روی حوزه دیگری که معمولاً آن حوزه مفاهیمی انتزاعی دارد. به عبارت دیگر استعارۀ مفهومی ابزاری قدرتمند است که می‌تواند قدرت ادراک ما از جهان هستی را افزایش دهد. یکی از مهم‌ترین استعاره‌های مفهومی در فلسفه اشراق مفهوم نور است که شیخ اشراق با استفاده از این استعاره مفهومی، از نور به عنوان مقوله‌ای ملموس برای تفهیم مقوله‌های ناملموس همچون وجود و ذات الهی و موجودات مجرد بهره جسته است. او از نور برای تبیین نظام سلسله مراتبی و نحوه علم موجودات به خود و سایر موجودات استفاده نموده است. همچنین او از مقوله مقابل نور، یعنی ظلمت برای تبیین عالم مادی و جسمانی بهره‌برداری نموده است. دلیل بهره‌برداری شیخ اشراق از استعاره مفهومی، بدین خاطر است که ایشان برای پایه‌گذاری فلسفه خود، از عرفان بهره جسته است. از آنجا که فهم عرفان به واسطه زبان رمزگونه آن برای عموم میسر نیست، شیخ اشراق برای تفهیم مبانی خود و تجربه‌های عرفانی خویش، ناگزیر گردیده تا از استعارۀ مفهومی بهره جوید. مقاله پیش‌رو با تبیین استعاره مفهومی و کاربست‌های آن در فلسفه اشراق، نقش آن را در توسعه فلسفه اسلامی مطرح می‌نماید و سعی بر آن دارد که کاربرد استعاره‌های مفهومی در تحقیقات را ترویج نماید.