بررسی مفهوم دراماتورژی و معاصرسازی روایت در حکایت‌های عرفانی شیخ اشراق

در پژوهش حاضر برآنیم تا ضمن جستجوی مفهوم دراماتورژی به عنوان یک روش تاویلی در داستان‌های عرفانی سهروردی، مفهوم فراتاریخ را به عنوان نقطۀ عزیمت این روش دراماتورژیکی و شکل‌دهی به نوعی «معاصرسازی روایی» تبیین کنیم. هانری کربن در شرح داستان‌های عرفانی سهروردی بارها از دراماتورژی موجود در این آثار سخن به میان می‌آورد. دراماتورژی که در تئاتر و هنرهای اجرایی، عموماً به عنوان فرایند معاصرسازی اثر تبیین شده است، به مطالعۀ روش‌هایی می‌پردازد که از طریق آن نسبتِ میان اکنونیت اجرا -به عنوان یک روایت زندۀ رخ‌دهنده- و روایت موجود در متن نمایشی -به عنوان مکتوبی متعلق به گذشته- برقرار می‌گردد. در این سازوکار معاصرسازی، روایتی که پیش از مواجهۀ مخاطب شکل گرفته به لحظۀ اکنون، لحظۀ مواجهۀ مخاطب با اثر، احضار می‌گردد و در برخورد میان این زمان‌ها روایتی جدید شکل می‌گیرد. این نسبت زمانی ممکن است شامل احضار گذشته یا گذشته‌های متعدد و یا حتی آینده‌های مفروض باشد. به این ترتیب در درامتورژی جدید خود به خود سویه‌هایی از فراتاریخ مطرح خواهد شد و به این اعتبار بحث در نسبت میان هرمنوتیک و دراماتورژی الزامی به نظر می‌رسد. پژوهش حاضر نشان می‌دهد که سهروردی با تاکید بر مفاهیم «واقعه» و «رخداد» در مواجهه با مخاطب، حکایت خود را به عنوان نوعی اجرا -در پیوند با درام نفس- در نظر می‌گیرد. او همچنین با بهره‌گیری از روش‌های مختلفی مانند احضار شخصیت‌هایی متعلق به بافت‌های تاریخی دیگر -مانند شخصیت‌های شاهنامه- به بافت روایی معاصر خود، استفاده از رخدادهای تاریخ نفس در بستر روایت، و همچنین احضار روایت به اکنون خود از طریق یکسان گرفتن خود با قهرمان داستان، شیوۀ دراماتورژیکی خاصی را برای معاصرسازی روایت به کار گرفته است که امکان نوعی معاصرسازی مدام در بستر فراتاریخ را فراهم می‌سازد.