بررسی امکان تحقق حکومت دینی در عصر غیبت بر اساس اندیشۀ سیاسی شیخ اشراق

حکیم شیخ شهاب‌الدین سهرودی، در سنت فلسفی اسلامی، چندان به اندیشۀ سیاسی شناخته نمی‌شود، چرا که در هیچ یک از آثارش مستقلاً به این بحث نپرداخته است. اما در خلال آثار شیخ اشراق می‌توان دلالت‌های بسیاری بر آراء سیاسی‌اش دریافت که پاسخی بر سوالات اساسی فلسفۀ سیاست است؛ از جمله در پاسخ به این پرسش که چه کسی در روی زمین شایستگی حکومت بر مردم را دارد. سهروردی، که در واقع نظام فلسفی‌اش پاسخی به جریان ضد فلسفی غزالی است، در مقابل مشروعیت‌بخشی غزالی به خلافت عباسی، بنای سیاست را بر بنیاد نبوت استوار می‌داند. در اندیشۀ سهرودی حکومت اساساً از آن خداوند است و همین ولایت الهی است که به پیامبر خدا داده شده و بعد از او نیز به اولیاء الهی و سپس به حکیم متاله منتقل می‌شود. حکیم متاله آن است که به واسطۀ قدرت شهود، در بعد علم و عمل به کمال می‌رسد و می‌تواند حاکم به امر الله باشد. حکیم متاله نبی یا امام نیست اما به واسطۀ برخی ویژگی‌های ضروری که اکتسابی نیز هستند شایستگی حکومت در غیاب امام و نبی را دارد. بر اساس این رویکرد، که بسیار به مکتب سیاسی تشیع نزدیک است، امر حکومت همواره می‌تواند در نسبت وثیق با دین جاری باشد. در واقع مبنای حکومت مطلوب او امرالله است که به واسطۀ الهام به حاکمِ حکیم منتقل می‌شود. در این مقاله با تحلیل مصنفات شیخ اشراق، به چگونگی استواری سیاست بر دین پرداخته و با صورت‌بندی ویژگی‌های حکیم متاله و نسبت او دین، امکان تحقق حکومت دینی در عصر غیبت را بررسی می‌کنیم.