جایگاه هنر در اندیشه شیخ اشراق و اهمیت تاثیر قوه متخیله در آن

یکی از مسائل مهم در فلسفه اسلامی، امور فرا ماده یا متافیزیک و همچنین امور عقلی و فلسفی محض است که درک آن با حس ظاهر و مادی امکان پذیر نیست. در نتیجه اندیشمندان در اثبات این امور از روش‌های عقلی مانند استدلال و برهان و قیاس و غیره استفاده کرده‌اند. اما شیخ اشراق در کنار استدلال و برهان با خلاقیت و ابتکار خود از روش هنری در جهت بیان عقاید خود نیز مدد می‌گیرد به گونه‌ای که شاخصۀ اصلی آثار ایشان داستان‌های رمزی و عنصر نماد و استعاره است. حکایتگری به روش هنری در داستان‌های رمزی نشان از اهمیت جایگاه قوه متخیله و خیال در اندیشه ایشان دارد. از دیدگاه او ابزارهای معرفت و شناخت حس ظاهری و باطنی، عقل، حواس مثالی و قلبی است. ایشان حس باطنی را حافظه، حس مشترک و گروه سوم که متشکل از خیال، واهمه و متخیله است می‌داند. قوه متخیله یا قوه خیال متصل با نظر به وهم، وظیفه ترکیب و تفصیل ادراک ذخیره در قوه خیال و حافظه را عهده دار است، در نتیجه با این ترکیب و تفصیل، قدرت ساخت صور جدیدی در ذهن را داشته و می‌تواند صورت جدیدی از مفاهیم فلسفی در قالب نماد و استعاره و داستان رمزی بسازد، به دیگر سخن این شیوه، روش هنری در بیان مفاهیم خواهد بود. در اینجا نفس منفعل نبوده و با ارتباط خیال انسان با عالم خیال، صور خیالی موجود در عالم خیال را در بر گرفته و به خلق صور خیالی جدید می‌پردازد. این مسئله اهمیت نگاه هنرمندانه به مسائل هستی را در اندیشه شیخ اشراق نشان می‌دهد.