گذر از فنا به بقا در اندیشه سهروردی

به اعتقاد سهروردی نفس از سنخ نور مجرّد مدبّر است، و برای آن نابودی متصوّر نیست. هنگامی که نور مجرّد از تاریکی‌ها خلاصی یابد، به بقای علّت خویش یعنی نور قاهری باقی می‌ماند. کمال نفس در استعلای آن از تعلقات بدن است. آنچه گذر از مرگ به وجود یا فنا به سوی بقا را میسر می‌سازد عشق است که متضمّن رهیدن از خواست‌های خویش در پرتو اعتنا به وجود پاک معشوق (خداوند) است. عشق، ما را از خویشتن فانی می‌کند و تمامی توجهاتمان را معطوف به روی معشوق می‌دارد. به اعتقاد سهروردی در سلسله طولیّه انوار، نور دانی به نور عالی که در نوریّت کامل‌تر از خود است عشق می‌ورزد. شیخ اشراق قائل است که نفس انسان هرگز عاری از ظلمت نمی‌شود چرا که حتی در عالم ملکوت نیز دارای جسم لطیف است. در نتیجه اتحادی که در پرتو فنا از تعلقات جسم، میان انسان و خدا شکل می‌گیرد نوعی اتحاد علمی است. معدوم شدن از جسم محسوس و تولّد در جسم لطیف، نفس را به مقرّ روحانی خود بازمی‌گرداند و حیات واقعی را به دنبال دارد. فنا از وابستگی‌های جسم ذومراتب است، چنان که به هر میزان فرد توجه خویش را معطوف به خداوند دارد به سرچشمه نفس خویش قرابت بیشتری می‌یابد و در اوست که زندگی و تلذّذ راستین را از سر می‌گذراند. در نسبت با همین مراتب فنا و رهیدن از مهر ماسواست که دریچه شهود و عرفان گشوده می‌شود. فهم ما از توحید بسته به تعلق مهر ما به خدا در این مراتب تدریجی است. پیوستن به مراتب عالی‌تر نور در ما موجب لذّت می‌شود. در اندیشه سهروردی فنا سدّ زندگی نیست، بلکه رمز کسب حیات جاودان است.