پدیدار تاویلی خویشتن در رسالۀ عقل سرخ

هانری کربن، فیلسوف مستشرق فرانسوی، برای تاویل رساله‌های رمزی ابن‌سینا و سهروردی روشی پدیدارشناسانه پیشنهاد می‌دهد. او این روش را از دل پدیدارشناسی هایدگری، با توجه به حکمت اسلامی، و به ویژه حکمت اشراق، اقتباس می‌کند، و آن را «کشف المحجوب» می‌نامد. در کشف المحجوب از حقیقت پنهان‌شده در پدیده پرده‌برداری می‌شود که ما فقط از طریق ظاهر پدیده به آن دسترسی داریم تا با کشف این باطن که دائماً از طریق پنهان شدنش از طریق ظاهر آشکار می‌شود، آن پدیده را نجات دهیم. این کشف با عمل تاویل اجرا می‌شود، تاویلی که هدف غایی آن بازگشت به معانی اولیه و صور ازلی و مثالی آن پدیده است. این تاویل از نظر کربن با حضور مووّل است که میسر می‌شود، و در حقیقت فقط با حضور من پدیدارشناس است که می‌توان به آن حقیقت مکشوف راه برد. در این مقاله، اهتمام نگارنده بر آن است تا با این روش پدیدارشناسانه تاویلی پرده از راز و رمزها بردارد و با توجه به ظاهر پدیداری رمزها و البته حضور خود در حکایت این رمزها، ارتباطات پنهان و آشکار آن‌ها را برملا سازد. با توجه به رمز «باز» و رمز «روغن بلسان» که ابتدای داستان را به انتهای آن پیوند می‌زند، و همچنین نقش کانونی رمز «درخت طوبا» و «سیمرغ»، نگارنده بر آن است که سلوک راوی و خوانندۀ حکایت نه به طور متوالی، بلکه به طور متقارن از ابتدا و انتهای داستان به سمت مرکز پیش می‌رود و در حقیقت، «خویشتن» راوی است که با راهنمایی پیر نورانی مرحله به مرحله تاویل می‌شود و به خود او در هیئت رمزها نشان داده می‌شود. این مقاله بر آن است که با توجه به اشاره‌های خود شیخ اشراق در رسائل دیگرش، درخت طوبا به رمز قرآنی «شجرۀ مبارکه» اشاره می‌کند و همزمان می‌تواند رمزی از خورشید باشد که در حکمت اشراق آیت توحید است. همچنین رمز سیمرغ، که همان خورنه و نیز آتش مقام سکینه و سکوت قدسی در نفس است، از دیگر رمزهای مرکزی این حکایت‌اند. نهایت سلوک «خویشتن» راوی در این حکایت به شکل «باز»ی تصویر می‌شود که هدهدوار می‌خواهد سیمرغ شود.