نقد و بررسی راه‌حل‌های مسئلۀ شرّ از دیدگاه سهروردی

مسئلۀ شرّ یکی از مسائل مهم در حوزۀ فلسفه دین است که فلاسفه و متکلمان خداباور اسلامی و غربی از دیرباز تلاش کرده‌اند پاسخ‌هایی برای آن پیدا کنند. سهروردی، فیلسوف بزرگ اسلامی، نیز پاسخ‌هایی به این مسئله در آثار خود داده است. در این مقاله ضمن تبیین این راه‌حل‌ها تلاش خواهد شد اشکالاتی که بر آنها وارد است، بیان گردد. پاسخ‌های سهروردی به مسئلۀ چرایی وجود شرور در عالم از این قرار هستند: (1) اولاً شرّ امر عدمی است و واقعیت عینی و جوهری ندارد که نیازمند خلق یا جعل باشد؛ (2) شرور امور نسبی هستند و آنچه برای موجودی شرّ دانسته می‌شود، ممکن است برای موجودی دیگر خیر باشد؛ (3) خیر بودن شرور ادعایی در نگاه کلی به نظام هستی (اشتمال مفسدۀ جزئی بر مصالح کلی)؛ (4) مجموع خیرات عالم بیش از شرور آن است؛ (5) شرور لازمۀ خلق ماهیات ممکن در جهان هستند و گریزی از آنها نیست؛ (6) شرور لازمۀ اختیار و انتخاب‌های انسان‌هاست. اشکالات متعددی بر هر یک از این پاسخ‌ها وارد شده است که در این مقاله بررسی خواهند شد. در نهایت، به نظر نویسنده این پاسخ‌ها مسئلۀ شرّ را حل نمی‌کنند و مشکل ناسازگاری وجود خداوند خیر محض، قادر و عالم مطلق با وجود شرور در عالم پابرجاست. به نظر نویسنده کلید مسئلۀ شرّ در بازنگری در خداشناسی فلسفی، به ویژه اوصاف الهی، و همچنین اصالت دادن به عالم ماده، استقلال وجودی آن و تاثیر استقلالی علّی موجودات مادی است.