مبادی جسم طبیعی در حکمت بحثی و ذوقی سهروردی

در این مقاله نشان داده می‌شود که مبادی جسم طبیعی در حکمت بحثی سهروردی عبارت‌اند از: امتداد، مقدار، وهیئت. اگر امتداد را منحل در مقدار بدانیم، یعنی مقدار ذاتاً ممتد است، در اینصورت مبادی جسم طبیعی در حکمت بحثی به دو فقرۀ مقدار و هیئت تقلیل می‌یابد. این مبادی را می‌توان با مبادی جسم طبیعی در حکمت طبیعی سینوی (مشائی) مقایسه نمود: امتداد، ماده، و صورت. در مقاله حاضر این دو دسته مبادی با یکدیگر مقایسه و با توجه مفاهیم مشابه دانش طبیعی جدید تحلیل می‌شوند. سهروردی هر سه مبدا جسم (طبیعی) یعنی امتداد، مقدار (مطلق) و هیئت (ذاتی) را در حکمت ذوقی نگه می‌دارد. اما ترکیب آنها را، یعنی جسم، از جایگاه قائم به نفس بودن فرو می‌اندازد و وابسته به نور عارضی می‌سازد. مقدار، در هر دو حکمت گرانیگاه جسم (طبیعی) است. وی با مشکک دانستن مقدار، سازگاری عمیقی فیمابین مقدار و نور مشکک برقرار می‌کند. در مجموع، جسم در حکمت ذوقی سهروردی دو مبدا اصلی دارد: جوهر نورانی و جوهر جسمانی. مبدا نورانی، نور عارضی لغیره است؛ و مبادی جسمانی مقدارِ ممتد و هیئت هستند. از ترکیب مبادی برزخی یا جسمانی، یعنی مقدار (ممتد) و هیئت، جوهر غاسق یا جسم تاریک یا «جسم ناپیدا» حاصل می‌شود. به عبارت دیگر می‌توان گفت که مبادی جسمانی جسم (طبیعی) یعنی مقدار ممتد و هیئت در دو حکمت مشترک است. در حکمت ذوقی نور حیات بخش جوهر جسمانی، و در نتیجه مبدا اول جسم طبیعی است.