بررسی کارکرد بلاغی ایجاز، اطناب و مساوات در شاهنامه فردوسی

ایجاز آن است که سخنور در حداقل لفظ، حداکثر معنی را بگنجاند. شرط لازم برای این امر آن است که کم کردن الفاظ، باعث وارد شدن لطمه به معنی نشود. علمای بلاغت مجاز را دو گونه دانسته اند؛ ایجازحذف و ایجاز قصر. ولی اطناب به معنی زیاده گویی و به درازا کشاندن کلام است. این موضوع در زبان عادی عیب محسوب می‌گردد، اما در زبان ادبی نه تنها عیب نیست، بلکه به نظر می رسد که اصل ادبیات بر اطناب بنا شده است؛ به طوریکه یکی از وظایف اصلی شاعر یا ادیب آن است که موضوعی واحد در قالب های مختلف و به اشکال گوناگون بیان نمایند.اما مساوات تساوی لفظ و معناست که در سبک عادی (چه گفتار چه نوشتار) مستحسن است. در ادبیات کمتر با مساوات سر وکار داریم چون در آنجا که عالم ترغیب و ترهیب است باید با اغراق خوبی را خوبتر و یا بد و بدی را بدتر یا خوب جلوه دهند و غالبا با ایجاز یا اطناب هنری مواجهیم. در این مقاله کوشش شده که کارکردهای بلاغی ایجاز، اطناب و مساوات را با توجه به موارد گفته شده، در شاهنامه فردوسی استخراج و در برخی موارد توضیحی مختصر درباره هر یک ذکر گردد. حاصل این پژوهش نشان می‌دهد که فردوسی علاوه بر تبحر فوق العاده در آرایشهای بیانی، در معانی استادی مسلم و کم نظیر است.