بازخوانی مفهوم نظم‌اجتماعی مکان در اندیشه ایران‌شهری

زندگی اجتماعی و کنش شهروندی پیش از آن‌ که یک مقوله فیزیکی و کالبدی باشد مقوله‌ای اجتماعی-فرهنگی است. در‌ شاهنامه، ‌‌ایران‌شهر ‌مکانی ‌است ‌که همۀ ‌روایات ‌اجتماعی در ‌ارتباط ‌با ‌آن ‌شکل ‌می‌گیرد. شاهنامه داستان زندگی اجتماعی شهریاران (شاهان فرهمند) و مردم ایران و نماینده شیوه زندگی و اندیشه‌ها و باورهای آنان در گذر روزگار است. حکیم ابوالقاسم فردوسی با روایت تفصیلی کردار و فضیلت شاهان در شاهنامه بر آن است تا طریقت آنان را به منزله یک انتظام اجتماعی متجلی سازد. شهریاران فرّ و گوهر خود را با آبادانی و داد و گسترش نیکویی به بهترین شیوه به منصه ظهور رسانیده‌اند. به عبارت دیگر هدفمندی و هویت شهریار به‌واسطه هنر نظم‌دهی اجتماعی‌، خواه طرح مکان‌های اسطوره‌ای و خواه مکان‌های زمینی، منظومه‌ای از کیفیت‌های نظم‌دهنده اجتماعی را ارائه می‌دهد. بنابراین بازخوانی و احصاء کیفیت‌های انتظام‌بخش اجتماعی در مکان‌ بر پایه آراء حکیم فردوسی ما را به تبیین مولفه‌هایی اجتماعی برای ساخت مکان‌ در شهر معاصر رهنمون خواهد ساخت. پژوهش حاضر بر پایۀ رویکرد توصیفی-تحلیلی با به‌کارگیری روش تحلیل محتوا و استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و جستجوی منابع با محوریت شاهنامه است. آنچه قابل ذکر است محوریت تمامی کیفیت‌ها برآمده از مفهوم اَشِه یا داد است که هر چیزی در جای نیکوی خود قرار بگیرد و هنر قرارگیری نیکو هر پدیده بر عهدۀ شهریار است. شهریار با باور به انتظامی از پیش موجود، نخست جایگاه خود را با این انتظام به‌واسطه چشم‌اندازی که در پیش روی مردمان خود قرار می‌دهد، تنظیم ‌می‌کند تا مردمانش هنگام تنظیم امورات شخصی و اجتماعی‌شان در راستای آن پیش روند.