نام ایران در متون ادبی، تاریخی و جغرافیایی از ورود اسلام تا ایلخانان مغول

یکی از بزرگ‌ترین ویژگی های تاریخ ایران، واقعیت مستمر و پایدار ملت و دولت ایران در طول تاریخ پرفراز و نشیب این مرز و بوم‌ بوده‌ است. در زمان ساسانیان ایده ایران به‌عنوان یک واحد مجزا و ممتاز از سایر حکومت‌های روزگار و با مضمون سیاسی‌، جغرافیایی‌، فرهنگی‌ و مذهبی پی‌ریزی شد. بعد از سقوط امپراتوری ساسانی، علاوه بر این که استقلال و هویت سیاسی ایران‌شهر از میان رفت، واژه ایران‌شهر و ایران به تدریج کاربرد خود را از دست داد و ایران‌شهر جزیی از واحد سیاسی و جغرافیایی بزرگ‌تری به نام دارالاسلام شد. هدف از این پژوهش بررسی نام ایران در متون ادبی، تاریخی و جغرافیایی از ورود اسلام تا ایلخانان مغول است. یافته‌های تحقیق در این پژوهش حاکی از این است که نام ایران برای نخستین بار در منابع ادبی و دیوان اشعار به صورت واژه‌ای جدی پس از اسلام مطرح گردید و در برخی از منابع جغرافیایی همچون الاعلاق النفیسه ابن رسته و التنبیه و الاشراف مسعودی نیز به صورت یکی از اقالیم مورد توجه بوده است؛ اما در منابع تاریخی پیش از حمله مغول، نام ایران به صورت واقعیتی معاصر مطرح نبوده و هرگاه از ایران پیش از اسلام سخن رانده می‌شود، از این واژه استفاده می‌شود. نکته قابل توجه این است که بعد از استقرار مغولان، نام ایران در منابع تاریخی به صورت واقعیتی معاصر مورد توجه مورخان این دوره قرار گرفته است.