نمود عناصر ایرانی و انیرانی در بخشی از «فضایل آمل» (قطعه‌ای بازمانده از عصر سامانی)

یک نوع از آثار صدر اول اسلامی که پس از گسترش و تثبیت فتوحات و همزمان با واگرایی تدریجی نواحی مفتوحه ناشی از سربرآوردن حکومت‌های نیمه‌مستقل، مجال توسعه و تکامل یافت، تاریخ‌نامه‌های محلی خاصه متون فضایل‌نگارانه شهرها است. یکی از وجوه اهمیت این دست منابع بروز و راهیابی روایات اساطیری پهلوانی و گاه تاریخی ایران پیشااسلامی در این متون است؛ به‌گونه‌ای که حسب ارزش‌ها و هنجارهای دینی و ملی- میهنی و کارکرد آن‌ها در دوره اسلامی عرصه‌ای برای رویایی عناصر ایرانی، تورانی و عربی با توجه به گفتمان و زیست جهان هر یک از این جریان‌ها به وجود می‌آورد. یکی از متون کمتر شناخته و ناپیدای این دست آثار، متن کهن «فضایل شهرها» است که به لطف تاریخ‌نامه بلعمی، قطعه‌ای از آن برگرفته از «فضایل آمل» از عصر سامانیان به جای مانده و برجستگی آن مواجهه و کشاکش عناصر و بن‌مایه‌های ایرانی و انیرانی و جنبه‌های کارکردی آن‌ها می‌باشد.