شهر متکثر، محرومیت نسبی و هویت ملی: واکاوی نقش محرومیت نسبی و زیست‌شهری در هویت ملی

محرومیت نسبی ناظر بر یک نگرش ذهنی و نه لزوماً یک وضعیت عینی است که بیشتر از طریق مقایسه خود یا گروهی که فرد بدان منتسب است با افراد یا گروه‌های دیگر حاصل می‌شود. هدف این مقاله سنجش میزان محرومیت نسبی در بین شهروندان تبریزی و ترک های ساکن تهران و ارزیابی تاثیر محرومیت نسبی گروهی بر هویت ملی این دو گروه است. چارچوب نظری پژوهش هویت اجتماعی تاجفل است که معتقد است ارتباط بین قومی و زندگی در فضای متکثر قومی باعث تقویت تمایزیافتگی و در نتیجه تقویت هویت های درون گروهی می‌شود. روش پژوهش پیمایش و جامعه آماری ترک‌های تهران و شهروندان تبریزی است. حجم نمونه شامل 880 نمونه (440 نمونه تهران و 440 نمونه تبریز) است که از طریق فرمول کوکران محاسبه شده است. روش نمونه گیری، روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای است و نمونه ها بعد از تعیین بلوک ها، به صورت تصادفی انتخاب شده اند. ابزار پژوهش پرسش‌نامه محقق ساخته است. یافته های پژوهش نشان داد که میزان محرومیت نسبی گروهی در بین شهروندان تبریزی بالاتر از ترک های ساکن است. از بین ابعاد محرومیت نسبی گروهی، میزان شدت محرومیت نسبی فرهنگی بیشتر از ابعاد اقتصادی و سیاسی است و میزان شهروندان تبریزی بالاتر از ترک های ساکن تهران است. در مقابل میزان هویت ملی ترک های ساکن تهران بالاتر از شهروندان تبریزی است. از بین ابعاد هویت ملی نیز به ترتیب ابعاد آگاهی، تعهد و تعهد بالاترین میزان را دارا هستند. نتایج نشان داد فضای متکثر شهر تهران برخلاف نظر تاجفل که معتقد است شهرهای چندقومی باعث تمایزیافتگی بیشتر هویتی می‌شود باعث همگرایی بیشتر در بین ساکنان آن شده و به کاهش محرومیت نسبی گروهی کمک کرده است. در مقابل فضای یکسان قومی در شهر تبریز باعث تقویت تصور تبعیض گروهی شده و محرومیت نسبی گروهی را در آن فضا تقویت کرده است.