رادیو و هویت ملی

رسانه مهم‎ترین ابزار ایجاد روح جمعی یا همان هویت ملی است. در روزگاری که شعر رسانه‎ای مهم شمرده می‎شد، ابوالقاسم فردوسی با سرودن شاهنامه در تثبیت بنیان‎های هویت ملی ایرانیان کوشید. چنین نقشی را رسانه‌هایی مانند کتاب، مطبوعات و موسیقی نیز ایفا کردند. در دنیای جدید، رادیو و بعدها تلویزیون و سینما دارای چنین نقشی شدند. رادیو که مولود سازمان پرورش افکار در دورۀ سلطنت رضاشاه است، با توجه به برد و ویژگی‌هایی که داشت، در واقع می‎توانست نقش رسانه‌هایی مانند کتاب، مطبوعات و موسیقی را ایفا کند. این رسانۀ مدرن حتی می‎توانست بر جایگاه رسانۀ سنتی منبر بنشیند. رادیو در ابتدا به‌عنوان منادی ایدئولوژی سلطنت رضاشاه بر سیاست تمرکزگرای فرهنگی و فقدان گفتمان مذهبی حتی نوگرایانۀ آن تاکید داشت، اما با تحولات پس از شهریور بیست این رسانه به قبول تکثر قومی و مذهبی جامعۀ ایران در هویت ملی ایرانیان وادار شد. با چنین نگاهی، رادیو در برنامه‌های خود تجدید نظر کرد و فرستنده‎های رادیویی متعدد در نقاط مختلف از جمله در تبریز ایجاد شد. توجه به هویت مذهبی در ایجاد هویت ملی ایرانیان از جمله تحولاتی بود که در دورۀ پس از شهریور بیست رخ داد. ساخت سرود «ای ایران» و پخش آن از رادیو از جمله تحولات در این حوزه است؛ سرودی که در آن نام ایران جایگزین اشخاص و سلسلۀ خاصی شده است. همچنین زبان فارسی به‌عنوان مهم‎ترین شاخصۀ هویتی ایرانیان، در رادیو مورد توجه خاص قرار گرفت. این توجه از درست‎خوانی واژگان تا تولید برنامه‌های مربوط به زبان فارسی را در بر می‎گرفت. این مقاله بر آن است تحولات سیاست‌ها و برنامه‌های رادیو در حوزۀ هویت ملی با مصادیق آن را مورد بررسی قرار دهد؛ تحولاتی که نقش مهمی در ایجاد روح جمعی و پیوندهای ملی ایرانیان داشت. این تحولات تاثیرات مهمی بر جای نهاد که تا امروز نیز ادامه دارد.