حکمت به‌مثابه هویت ایرانی

حکمت، کهن‌ترین مفهوم مشترک در همۀ ملل و ادیان و یکی از صفات خدای متعال بوده است که به معنای نحوه زندگی خوب برای نیل به سعادت است. اعتدال، بصیرت، علم و عمل مهم‌ترین مولفه‌های وجودی آن هستند و ارتکاب گناه موجب زوال آن می‌شود و اعمال نیک سبب تقویت حکمت است. درباره خاستگاه حکمت، اشتراک نظر در همه تمدن‌ها این است که آغاز حکمت از هرمس و تفکر هرمسی بوده است. در تاریخ تفکرات فلسفی با ضعف برخی نتایج به دست آمده از فلسفه مشاء، مکتب اشراقی ظهور کرد. از دیدگاه شیخ اشراق برای تحقیق در مسائل فلسفی و حکمت الهی تنها روش‌های عقلی صرف و استدلال برهانی، کافی نیست؛ بلکه سلوکِ قلبی و مجاهدت نفسانی هم لازم است. از دیدگاه سهروردی، فلسفه از مشرق زمین و ایران به یونان رفته است. او تحت تاثیر حکمای فهلوی ایرانِ باستان بوده و در کتاب‌ها و رساله‌هایش از حکمت خسروانی و اصطلاحات آن مانند اصنام و هیاکل استفاده کرده است. همچنین در دیدگاه اشراقی، ارباب انواعِ افلاطونی، همان «امشاسبندانِ» ایرانی است که در حکم ملائکۀ مقربین هستند. حکمت در ایران باستان، منشا الهی داشته و به‌عنوان یک فضیلتِ برجسته و به صورت پند و اندرز و موعظه (هندرز) مطرح بوده است. قبل از آن که ارسطو، حکمت را در شمار فضایل اربعه برشمرد، در فلسفه ایرانی چهار فضیلتِ شجاعت، عدالت، عفت و حکمت مرسوم بوده است. حکمت به‌عنوان یکی از عناصر مهم در هویت ایرانی، علاوه بر یونان، در حکمت اسلامی هم مورد توجه قرار گرفت و عالمانِ مسلمان آن را با حکمت قرآنی تلفیق کردند. در حالی که در فلسفۀ مشّائی این قرابت، کمتر دیده می‌شود، در حکمت متعالیه صدرایی فضیلت حکمت به حکمت قرآنی بیشتر نزدیک شده است. در این مقاله اصول حکمت ایرانی و تاثیر آن بر فلسفه غربی با روش توصیفی تحلیلی بررسی شده است.