مقایسه مبانی هویت در تعدادی از رساله‌های علمای موافق و مخالف مشروطه

هویت با مفهوم امروزین آن در کشور ما نخستین بار در دوره قاجار مطرح شد. به‌طور عمده در ابتدا آنچه که از هویت طرح گردید بحث هویت ملی بود که اندیشه بازگشت به گذشته باستانی و نفی و رد دین به‌عنوان عامل عقب‌ماندگی را مطرح می‌کرد. در مقابل این جریان گروهی از عالمان دینی نیز معتقد بودند تنها راه اعتلاء مسلمانان برگشت به دین و آموزه‌های دینی است. با آغاز حرکت مشروطه‌خواهی مردم، این دو اندیشه در تقابل جدی با یکدیگر قرار گرفتند. در این مقاله تلاش شده است پس از تعریف واژه هویت و مفهوم آن در علوم اجتماعی و انسانی، رویکرد و مبانی هویتی مطرح‌شده توسط علمای موافق و مخالف مشروطه در این رساله‌ها، بررسی گردد. از میان رساله‌های متعددی که در موافقت و مخالفت حکومت مجلس و مشروطه توسط علما نوشته شده در این مقاله 4 رساله از علمای موافق مشروطه و 3 رساله از علمای مخالف بررسی شده است. نتیجه به دست آمده حاکی از آن است که این دو دسته از عالمان به دلیل پایگاه اجتماعی یکسان، مخاطبان یکسان و بنیان‌های نظری یکسان در مقابل یک حرکت ملی، با تفسیرهای متفاوت از دین به تایید یا عدم تایید حکومت مشروطه اقدام کرده‌اند و در واقع هویت مد نظر هر دو گروه هویت دینی است.