فصل پنجم کاوش باستان شناسی هیئت مشترک ایران و آلمان در معدن نمک چهرآباد، زنجان

در پائیز سال 1396 فصل چهارم کاوش باستان‌شناسی هیئت مشترک ایران و آلمان در معدن نمک انجام یافت. پس ‌از آن تصمیم بر آن شد تا جهت انجام مطالعات بیشتر، فصل پنجم کاوش در سال 1399 انجام یابد. اما با وجود برنامه‌ریزی و پیش‌بینی‌های انجام‌یافته، به دلیل همه‌گیری بیماری کرونا، انجام کاوش باستان‌شناسی هیئت مشترک ایران و آلمان در معدن نمک چهرآباد ممکن نشد. با این ‌وجود در پائیز سال 1399 تپه کوزه‌چی در راستای مطالعات چشم‌انداز پیرامون معدن نمک گمانه‌زنی شد که نتایج بسیار جالب‌توجهی به همراه داشت. همچنین با توجه به وقفه‌ی پیش‌آمده در انجام پژوهش‌های میدانی، به‌جز گمانه‌زنی تپه کوزه‌چی، فرصتی فراهم شد تا اقدامات مرتبط با معدن نمک بیشتر روی حفاظت یافته‌ها و معرفی هر چه بهتر مجموعه ی معدن نمک تمرکز یابد. پژوهش‌های فصل سوم و چهارم هیئت مشترک در سال‌های 96-1395 ادامه‌ی پژوهش‌های همه‌جانبه و کلی‌نگر بود که با هدف به‌دست‌آوردن آگاهی از تکنیک‌های معدن‌کاری و جنبه‌های اجتماعی و اقتصادی مرتبط با بهره‌برداری نمک در ادوار مختلف تاریخی انجام یافت. در فصول یادشده علاوه بر انجام مطالعات محیطی در پیرامون معدن نمک از جمله تحقیقات ژئوفیزیک و زمین‌باستان‌شناسی، کاوش در معدن نمک نیز در چهار قسمت از کوه معدن انجام یافت که شامل بخش زیر سوله (ترانشه‌های a-b-c)، بخش شمال غرب محدوده‌ی کاوش، دیواره‌ی شمالی و محوطه‌ی معروف به کولوک در پائین کوه معدن بود (شکل 1). در نتیجه‌ی کاوش در هر یک از بخش‌های یادشده اطلاعات ارزشمندی از معدن‌کاری دوره‌های مختلف پیش ‌و پس از اسلام به دست آمد.تونل‌های مکشوفه در شمال غرب مربوط به دوره‌ی سلجوقی بود، دیواره‌ی شمالی آثار دوره‌ی قاجار و پهلوی داشت و محوطه‌ی کولوک، کمپ استقراری معدن‌کاران در دوران اسلامی و احتمالاً پیش از اسلام بود. در این میان لایه‌های اصلی مربوط به دوران پیش از اسلام و مشخصاً دوره‌ی هخامنشی و ساسانی در ترانشه‌های a-b-c شناسایی شدند. در نتیجه‌ی پژوهش‌های انجام‌یافته مشخص شد که محدوده‌ی ترانشه‌های a - b در دوره‌ی هخامنشی بخشی از تونل‌های استخراج نمک بوده که پس از ریزش معدن در حدود سال‌های 400 تا 350 پ.م، دوباره در دوره‌ی ساسانی قسمت‌های فوقانی آن‌ها بازگشایی ‌شده و مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. در ترانشه‌ی c وضعیت تا حدودی فرق داشت و بیشتر لایه‌ها، نهشته‌های مختلف دوره‌ی ساسانی بودند. علاوه بر سه ترانشه ی یادشده، پیش‌تر در سال 1384 و سال 1389 بخش کوچکی از ترانشه‌ی d نیز مورد کاوش قرار گرفته بود (شکل 2). با توجه به ابهامات موجود در خصوص نحوه‌ی ارتباط فضاهای مختلف معدن در دوره‌ی هخامنشی و ساسانی، همچنین به‌دست‌آوردن اطلاعات بیشتر از معدن‌کاری دوره‌ی ساسانی، انجام پژوهش باستان‌شناختی جدید در قسمت‌هایی از معدن به‌ویژه محدوده‌ی ترانشه‌های d و ترانشه‌ی جدید e ضروری بود و کاوش در بخش‌های یادشده می‌توانست اطلاعات ما از معدن‌کاری دوره‌ی ساسانی چهرآباد را افزایش دهد. بنابراین، مطابق با برنامه‌ریزی انجام‌یافته، کاوش فصل پنجم با مجوز شماره‌ی 30033322 مورخ 15/8/1400 صادره از پژوهشگاه میراث ‌فرهنگی، از تاریخ 16/8/1400 تا 15/9/1400 به مدت 30 روز انجام یافت.