بازپیرایی، خوانا سازی، پی گردی و خاک برداری حصار ها و برج و باروهای شرقی و شمالی محوطه ی تاریخی هگمتانه، همدان

کاوش های فصل ششم به سال 1374 در ضلع شرقی محوطه ی هگمتانه، منجر به شناسایی حصار شهر باستانی حداقل به طول 90 متر گردید. همچنین در منتهی الیه شرقی، شمال شرقی و شمالی حصار مکشوفه، بقایای برج های باستانی که نشانگر تاسیسات دفاعی شهر باستانی است، به دست آمد. کاوش های باستان شناسی فصول بعد در قسمت حصار و برج های مذکور نشان داد که حدفاصل بین دو برج شماره ی 1) شرقی) و برج شماره ی 2 (شمال شرقی) گپ و فاصله ی زیادی وجود دارد که ارتباط این دو برج را به صورت بریده و منقطع و ناپیوسته، پیشروی می گذارد. کاوش های به عمل آمده در پیرامون برج شماره ی 2 نشان داده که ساخت وسازهای زیرین برج وباروها، قدیم ترین قسمت های دیوارهای دفاعی شهر است و روی شالوده ای بسیار گسترده و یکپارچه ایجاد شده است به نحوی که حصارهای دوگانه ی موازی و نیز پیش آمدگی برج مانند این بخش که آن را تحت عنوان برج شرقیمی شناسیم بر این شالوده و یا به عبارتی مصطبه ی یکپارچه ی خشتی احداث شده است. عرض شالوده و مصطبه ی موردبحث با توجه به دو دیوار موازی و فاصله ی بین آنها و نیز پهنای پیش آمدگی برج، افزون بر 3 متر است. به نظر میرسد پهنای این ساختار به سوی رودخانه ی الوسگرد که در ضلع شرقی محوطه جریان دارد (هم اکنون به صورت سرپوشیده)، تداوم داشته است که در طی دخالت های انسانی در ادوار پیشین بریده شده و تا عمق بیش از سه متر کاوش انجام شده در این بخش از محوطه، قابل ردیابی نبوده است. تداوم این پی و شالوده ی گسترده در فواصل محدودی در جهات شمال و جنوب یعنی امتداد برج وباروها قابل پیگردی است. همچنین در حدفاصل دو برج پیش گفته بقایای خشت های برجا و گاهی درهم وبرهم و افتاده ای از نوع ساختارهای اصلی حصار و شالوده ی آن شناسایی شده که احتمال وجود بقایای حصار را در قسمت های زیرین گپ عظیم ایجادشده، مابین دو برجاین قسمت که افزون بر 90 متر طول دارد، بیشتر می کند. با توجه به موارد ذکرشده، به منظور کسب اطلاع از چگونگی و کیفیت ارتباط بین دو برج شرقی و شمال شرقی حصار ضلع شرقی محوطه و همچنین اطلاع یابی از چگونگی روند امتداد شالوده یا مصطبه ی خشتی زیرسازی شده در جانب شرقی حصار تا کناره ی رودخانه، ادامه ی مطالعات باستان شناسی در این بخش ضروری به نظر می رسید. همچنین ازآنجاکه سازمان میراث فرهنگی استان همدان و پایگاه ملی میراث فرهنگی هگمتانه در نظر دارند، مقدمات ایجاد مسیر بازدید را برای گردشگران در قسمت فضای مقابل حصار و برج وباروهای ضلع شرقی محوطه فراهم نمایند و نیز با توجه به وضعیت نامطلوب حفاظتی مجموعه ی برج ها و حصار شرقی و شمالی و لزوم انجام عملیات مرمت و استحکام بخشی در این قسمت، به نظر میرسید که پیش از انجام اقدامات مذکور، ضروری بود مطالعات باستان شناسی شامل خواناسازی و بازپیرایی فضای بین برج های شرقی، شمال شرقی و شمالی و فضاهای مجاور دیوارهای حصار خشتی هگمتانه و نیز نظارت بر انجام خاکبرداری خاک های زاید حاصل از انباشت کاوش های فصول گذشته که به وسیله ی پیمانکار پایگاه میراث فرهنگی هگمتانه در دست اقدام است، انجام پذیرد. «شارل فُسه» و «ویرولو» باستان شناسان فرانسوی از نخستین افرادی بودند که در محله ی سرقلعه به سال 1913 م (1331 ق / 1292 خ) به کاوش پرداختند. حاصل کاوش های عتیقه جویانه ی هیئت فرانسوی در تپه ی سرقلعه یا هگمتانه ی کنونی، دو گود عظیم موسوم به «چال فرانسوی ها» و «چال شترخواب» بود (اذکایی 1367 :59 .(کاوش های باستان شناسی در تپه هگمتانه توسط هیئت ایرانی از شهریور 1362 خ آغاز و تا 1379 خ به تناوب ادامه یافت. دور دوم کاوش های باستان شناسی تپه هگمتانه از آبان 1383 تا 1387 خ طی چهارفصل، تحت عنوان «کاوش های لایه شناختی» به سرپرستی شادروان «دکتر مسعود آذرنوش» به انجام رسید. این دور از پژوهش ها برخلاف دورِ اول بسیار دقیق و هوشمندانه، با راهبرد پژوهشی مشخص و با نتایج علمی درخشانیانجام شد. مطالعات باستان شناسی در تپه ی هگمتانه در سال 1388 خ ادامه یافت. «بازنگری عرصه و پیشنهاد حرایم محوطه» در سال 1389 خ به وسیله ی «علی هژبری» به انجام رسید. فصل های هجدهم، نوزدهم و بیستم کاوش در تپهی هگمتانه به سرپرستی «رنجبران»، کارشناس باستان شناسی و رئیس وقت پایگاه هگمتانه در سالهای 1391 ،1392 و 1396 خ انجام شد. همچنین فصل بیست و یکم کاوش ها نیز در ادامه ی فصل بیستم به سال 1396 خ به سرپرستی مشترک ایشان و «مهرداد ملک زاده» دنبال شد. فصل بیست و دوم به وسیله ی «مهرداد ملک زاده» در سال 1399 خ انجام یافت. مطالعات باستان شناسی در محوطه ی هگمتانه در سال 1400 خ به سرپرستی نگارنده و با اخذ مجوز از پژوهشکده ی باستان شناسی و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با شماره ی 40033731 مورخ 17/7/1400 پی گرفته شد و پژوهش های میدانی به مدت 62 روز از تاریخ .رسید انجام به 1400/9/26 تا 1400/7/24