گمانه زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم و پیگردی محوطه ی چهار طاقی خرمدشت کاشان، اصفهان

چهارطاقی خرمدشت، ازجمله چهارتاقی‌هایی است که دارای دالان طواف و مجموعه ای از واحدهای ساختمانی در شمال آن است. با گذشت نیم‌قرن از ثبت ملی چهارطاقی خرمدشت، کار علمی شایسته ای برای حفاظت و معرفی این بنای ارزشمند صورت نگرفته است. کالبد بنای چهارطاقی و سازه های شمالی آن بر اثر عوامل انسانی و طبیعی مورد تخریب قرار گرفته است. همچنین گودال های فراوان حفاری های غیرمجاز، خاک‌برداری و تسطیح زمین در عرصه و حریم چهارطاقی و نیز دپوی نخاله های مصالح ساختمانی در پیرامون بنا، منظر تاریخی فرهنگی مجموعه را تغییر داده است. از این‌رو انجام تعیین عرصه و پیشنهاد حریم به‌منظور حفاظت از مجموعه اجتناب‌ناپذیر است. متاسفانه در دهه های اخیر تعرض بی‌رویه‌ای توسط سودجویان در عرصه و حریم این مجموعه مهم صورت گرفته است به‌طوری‌که بخش هایی از محوطه تخریب شده و در بخش های دیگر نیز ساخت‌وسازهایی در گذشته انجام شده است که در صورت عدم جلوگیری از آن، در آینده ای نه‌چندان دور موجب نابودی کامل این مجموعه‌ی ارزشمند خواهیم بود. ازآنجاکه محوطه‌ی مزبور فاقد ضوابط و مقررات قانونی است لذا به‌منظور جلوگیری از روند تخریب این مجموعه، انجام گمانه‌زنی به‌منظور تعیین عرصه و حریم آن امری ضروری است تا بتوانیم بر مبنای آن‌ هم محدوده‌ی چهارطاقی خرمدشت را مشخص نماییم و هم با تعیین ضوابط و مقررات قانونی مانع تخریب این محوطه شویم. چهارطاقی خرمدشت (شکل 1) معروف به قلعه کهنه در اسفندماه سال 1341 خورشیدی (1963 میلادی) با شماره 431 به ثبت ملی رسید. ظاهراً این اثر توسط محمدتقی مصطفوی مورد بررسی و ثبت قرار گرفته است (نراقی 1348: 33). متعاقب آن در تابستان 1964 لوئی واندنبرگ چهارطاقی خرمدشت را مورد بررسی و مطالعه قرار داده و آن را در مقاله ای که به معرفی چهارتاقی های دوره‌ی ساسانی اختصاص دارد به‌اختصار معرفی کرده است. او چهارطاقی خرمدشت را دارای دالان طواف با چهار واحد ساختمانی در شمال آن و یک دیوار محصورکننده به دور مجموعه‌ی چهارطاقی تشخیص داده و پلانی از ساختار معماری آن ارائه کرده است (شکل 2). مصالح چهارطاقی، از قلوه‌سنگ‌های بزرگ است که در ملات گچ غوطه‌ور شده اند و نمای دیوارها نیز با اندودی از گچ پوشانده شده بود (vanden berghe 1965). با توجه به تخریب گسترده‌ی کالبد چهارطاقی خرمدشت و محوطه‌ی پیرامونی آن، انجام گمانه زنی و تهیه‌ی نقشه ی عرصه و حریم محوطه، مرحله‌ی تازه ای از مطالعات باستان‌شناختی را برای این محوطه‌ی تاریخی گشوده است. پس از 56 سال از اولین مطالعات باستان‌شناختی توسط لوئی واندنبرگ در محوطه‌ی چهارطاقی خرمدشت، دور دوم مطالعات در این محوطه، با هدف تعیین ضوابط و مقررات قانونی برای چهارطاقی خرمدشت و به‌منظور جلوگیری از تعرض و تخریب مجموعه به سرپرستی نگارنده، با برنامه ی گمانه زنی به‌منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم در مهر و آبان‌ماه سال 1400 طی مجوز شماره‌ی 40033646 مورخ 12/7/1400 طبق برنامه‌ی اعلام‌شده صورت گرفت و به سرانجام رسید.