کاوش نجات بخشی گورستان ولم بهشهر در حاشیه ی سد گلورد نکا، مازندران

سد گِلوَرد و محوطه‌ی وِلِم در منطقه‌ی هزارجریب و در 45 کیلومتری جنوب شهرستان‌های نکا و بهشهر در کنار رودخانه‌ی مهراون رود و در ارتفاعی بین 800 تا 900 متر از سطح دریا واقع شده‌اند. در جریان جاده‌سازی در آبان‌ماه 1399 به‌منظور برقراری ارتباط بین دو روستای رودبار و ولم (شکل 1) که از تعهدات عوامل اجرایی سد بوده، تیغه‌ی بولدوزر به بخشی از یک محوطه‌ی گورستانی برخورد کرد. اداره کل میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع-دستی مازندران، عملیات راه‌سازی را متوقف و مکاتبات و برنامه‌ریزی‌های اداری و اجرایی در راستای آغاز کاوش نجات‌بخشی محوطه انجام گرفت. این قسمت از منطقه‌ی هزارجریب که در بخش میان‌بند جبهه‌ی شمالی البرز مرکزی واقع ‌شده، مورد بررسی و شناسایی نظام‌مند و هدفمند باستان‌شناسی قرار نگرفته و برنامه‌ی احداث سد می‌توانست آغازی جدی بر انجام مطالعات اصولی و جامع علمی در آن باشد که شوربختانه چنین نشد، بنابراین، برنامه‌ی کاوش نجات‌بخشی ولم، نخستین کار پژوهشی میدانی و کاوش در این منطقه‌ی بسیار مهم به شمار می‌رود. پیشنهاد طرح کاوش نجات‌بخشی در آذرماه 1399 از طریق دانشگاه مازندران به اداره کل مذکور و از آن طریق نیز به پژوهشگاه میراث ‌فرهنگی و گردشگری ارسال شد. به دلیل طولانی شدن روند توافق و امضای قرارداد بین شرکت مذکور و پژوهشگاه، مجوز کاوش نیز با تاخیر و به شماره‌ی 40010289 در تاریخ 16/02/1400 برای شروع کار از 01/03/1400 و پایان کار در تاریخ 13/04/1400 صادر گردید. از سوی دیگر، به استناد ماده‌ی 24 آئین‌نامه ی ارجاع کار به مشاوران موضوع بند ه ماده‌ی 29 قانون مناقصات و بند 7 ماده‌ی 28 آئین‌نامه‌ی مالی معاملاتی پژوهشگاه میراث‌ فرهنگی و گردشگری، قرارداد بین دانشگاه و پژوهشگاه با موضوع انجام «طرح پژوهشی باستان‌شناسی کاوش محوطه‌ی گورستان ولم بهشهر در حریم سد گلورد نکا مازندران» به شماره‌ی 40030296 در تاریخ 26/02/1400 منعقد گردید و نگارنده به‌عنوان مجری برنامه، تعیین شد. به دلیل گستردگی آثار، تعدد گورها، بارندگی‌ها، تاخیر در انجام تعهدات مالی و شرایط حاکم ناشی از شیوع ویروس کرونا، مجوز کاوش در دو نوبت یک‌ماهه‌ی دیگر تمدید شد. محدوده‌ی اصلی این محوطه که بر اساس بررسی مقدماتی حدود 2 هکتار است، به‌طورجدی، آسیب ‌دیده و موقعیت و بقایای گورها در دیواره‌های ایجادشده به‌وسیله تیغه‌ی بولدوزر، قابل‌ شناسایی بوده است. این بخش، در اولویت اصلی برنامه‌ی کاوش نجات‌بخشی قرار گرفت . اساساً پیشنهاد برنامه‌ی پژوهشی حاضر بر مبنای همین تخریب و لطمه به میراث ‌فرهنگی تدوین شده است. طبعاً دو بخش دیگر، در ادامه‌ی کار و در برنامه‌های جداگانه‌ای باید مورد کاوش نجات‌بخشی قرار گیرند. شواهد سطحی و بقایای ناشی از تخریب محوطه بیانگر انتساب این گورستان به دوره‌های آهن iii و iv و دوران اشکانی بوده است. اجرای دقیق و سریع برنامه‌ی کاوش نجات‌بخشی، ارائه‌ی گاه‌نگاری نسبی و دقیق قبور محوطه‌ی گورستانی ولم و بهره‌برداری از آن‌ها در برنامه‌های پژوهشی منطقه، بهره‌گیری از نتایج مطالعات آرکئومغناطیس به‌منظور تسریع و دقت در کشف و کاوش گورها و بسترسازی برای انجام پژوهش‌های انسان‌شناسی فیزیکی، دی‌ان‌ای، مولکولی و ژنتیک به‌منظور بهره‌گیری از روش‌های تحلیل و تفسیر علمی و تخصصی، در زمره‌ی مهم‌ترین هدف‌های این کاوش بوده‌اند (عباس‌نژاد سرستی 1400).