پویش و واکاوی در احوال و اندیشه شاعر ترکمن صحرا؛ مختومقلی فراغی

مختومقلی فراغی از عارفان و شاعران بزرگ قرن 12ه.ق ترکمن صحرا است که اشعار و افکار وی، همواره برای ادب‌دوستان و فرهنگ‌شناسان، الهام بخش بوده و ذهن و روح آن‌ها را به خود مشغول داشته است. فراغی مبنای اندیشه و احساس خود را متّکی بر اصول اسلامی کرده و همواره شعرهایش با مفاهیم دینی عجین بوده است؛ از همین رو دیوان سترگش یکی از اساسی‌ترین ابزارها و تکیه‌گاه‌هایی است که خوانندگان را به سرچشمه عظیم معنوی و فرهنگی رهنمون می‌سازد و موجبات القای خصایص اخلاقی و زدایش رذایل اخلاقی را از مردم خود فراهم می‌آورد. دیوان مختومقلی فراغی مشحون از اندیشه‌ها و تفکرات عرفانی و دینی، نکات دقیق اخلاقی، سیاسی و اجتماعی و نیز دربرگیرندة مضامین لطیف غنایی و اوصاف زیبایی از طبیعت است. چکامه‌های عارفانه وی که حاصل تجربة مستقیم خود شاعر و مایه‌گرفته از دل‌ و جان اوست، سرشار از لطایف عرفانی و دقایق روحانی است. توجه به خاندان نبوت نیز از ویژگی‌های بارز کلام و بیان مختومقلی است. در اشعار وی ضرب‌المثل‌ها و سخنان حکیمانه چون مرواریدهای درخشان در پی هم می‌آیند. در نتیجه کنکاش در آثار این شاعر، مبرهن شد که وی عارفی متعهد و کنشگری اجتماعی است که رسالت خویش را در ارتقاء آگاهی‌ مردم، اتّحاد و یکپارچگی ملّت خویش و مبارزه با ستمگران می‌دیده و همچنین همدلی و همدردی با مردم مهم‌ترین دغدغة وی بوده است. در این جستار برآنیم تا با عنایت بر مطالعات کتابخانه‌ای و رجوع به یافته‌ها، مصاحبات ارزشمند صاحب‌نظران و ادب‌دوستان و پژوهش های صورت گرفته در زمینة مختومقلی فراغی، به تحلیل، بررسی و تکوین احوال، اندیشه و ثمرة وجود این شخصیت والامقام بپردازیم.