بازتاب بسامد اجتماعیّات در شعر و اندیشۀ حافظ

اجتماعیّات بازنمایی و تلقّیِ قدما از شرایط و اوضاعِ اجتماعی است که بصورت آگاهانه یا ناخودآگاه در نوشته‌های نظم و نثرِ آنها بازتاب یافته است؛ در حقیقت می‌توان اجتماعیات را شرح قدما از اوضاع اجتماعی از سده‌های میانه تا اواخر قرن نوزدهم میلادی محسوب کرد؛ در دیوان حافظ، اجتماعیات بنحو درخشان و هنرمندانه‌ای ترسیم شده است و با مطالعۀ دقیقِ سروده‌های او می‌توان فضای کلّی اجتماعی عصرِ حافظ را ترسیم کرد؛ در پژوهش حاضر ضمن بررسی دیوان حافظ، مباحثِ اجتماعیّات، در هجده بخش اصلی طبقه‌بندی گردید؛ این هجده بخش در مجموع، دارای 86 زیرمجموعه هستند و 261 بیت از اشعار حافظ بعنوان شاهد ذکر شده است. نتایج پژوهش نشان‌دهندۀ آن است که در اجتماعیات شعر حافظ، مسائل مربوط به میخانه، باده‌نوشی و باده‌گساری بیشترین کاربرد (56 بیت) 4/21% از کلّ ابیات را شامل می‌شود و پس از آن آداب و رسوم درباری (24 بیت) 1/9%، آداب و معتقدات اجتماعی (22 بیت) 8% و معتقدات مذهبی (21 بیت) حدود 8% قرار دارد. بسامد این امور، چنانکه شواهد مختلف تاریخی نیز مویّد آن است، بنحو اقناع‌کننده‌ای نشانگر روح زمان حافظ و تجلّی فرهنگ غالبِ اجتماعی در آن عصر است.