ایضاح بعد از ابهام در غزلیات حافظ

یکی از موارد اطناب در کلام حافظ، ایضاح بعد از ابهام است. تنها در تعداد کمی (حدود بیست بیت) از ابیات او ایضاح بعد از ابهام به کار رفته است. حافظ در همین تعداد ابیات اندک هم در استفاده از این صنعت، نوآوری هایی داشته است. در تعاریف منتقدین از این صنعت، امر مبهم، مسندالیه محذوفی است که برای ایضاح و توضیح آن مسندالیه به دنبال آن می آید؛ و یا امر مبهم عدد است که جمله‌ای به دنبال آن می آید و آن را تفسیر می کند؛ اما امر مبهم در ابیات حافظ به جز این موارد، می تواند اسم مبهم و یا ذهنیی باشد که در مصراع نخست می آید و در مصراع دوم شرح و ایضاح آن آورده می‌شود و یا اینکه از ترکیب اضافی یا وصفی دو مفهوم، امری مبهم آفریده شودو گاه معنای امر مبهم در مصراع نخست، متفاوت و یا متضاد توضیح آن در مصراع دوم است. در حقیقت مفهوم نخست امر آشکاری است که بعد از توضیح متفاوت با معنای متعارف آن، هاله‌ای از ابهام می پذیرد و تبدیل به یک نماد و یا امر مبهم میشود و از معنای متعارفش به کلی دور می‌شود.