زیبایی‌شناسی در آثار سهروردی، مطالعه موردی مونس‌العشاق و عقل سرخ بر پایه فرمالیسم

متون صوفیانه از جمله متونی هستند که با بیان خاص عرفانی، انسان را با عوالم روحانی و غیر مادی آشنا می‌سازند. رساله های فارسی سهروردی از جمله این متون اند که نگارنده با کاربرد زبانی رمزی و تمثیلی در این آثار، امکان ارتباط مخاطب را با این عوالم به شکلی ملموس و عینی فراهم ساخته است. ازین رو بررسی کیفیت زبانی این رساله ها به منظور آشنا شدن با عناصر موثر در زیبایی و به تبع آن رسانگی بیشتر و تاثیر بر مخاطب ضروری مینماید. سوال اساسی این است که کاربرد چه عناصر زیبایی شناسی در این رسالهها سبب شده تا محتوای آنها به طور ویژه مورد توجه و اقبال مخاطبان قرار گیرد. هدف این مقاله پرداختن به این عناصر زیبایی‌شناسی در رساله های «مونس‌العشاق» و «عقل سرخ» بر پایه نظریه فرمالیسم است. بر این اساس به روش توصیفی- تحلیلی ابتدا به موضوع زیبایی و نظرات کسانی که در این باره بحث کرده‌ و همچنین به تبیین نظریه فرمالیسم، پرداخته شده و سپس با خوانش آثار، عناصر بلاغی و زیبایی‌شناسی مطابق با مفاهیم اصلی این نظریه در آن‌ها شناسایی شده است. نتایج نشان می دهد که سهروردی به منظور بیان تجربیات عرفانی خویش که در فضایی کاملاً انتزاعی می گنجند، به تمثیل های رمزی روی آورده است. کاربرد نمادها (شخصی و اساطیری)، زبان استعاری، تشبیه، سجع، پارادوکس و جمع و تقسیم سبب ایجاد ابهام، موسیقی درونی، جلوگیری از اطناب و تکرارهای ملال آور شده است. همچنین استفاده از شعر در خلال نثر، متن ها را (به ویژه مونس‌العشاق) دلنشین تر ساخته است. مجموع این عوامل و به خصوص زبان رمزی و استعاری سهروردی بر زیبایی رساله های عرفانی اش افزوده است.