معرفی و توصیف نسخه خطی شاهنامه منثور شماره 6295-10 کتابخانه ملی، اثر احمد بن محمّد؛ متعلق به عصر صفویه

با توجه به رشد اهمیت شاهنامه در دوره پسامغول، نیاز اشراف و درباریان به فهم بیش­تر شاهنامه فردوسی و عدم قدرت یا فرصت این طبقه برای خواندن صورت منظوم اثر باعث برگرداندن شاهنامه به نثر شد که به‌تدریج، با تقویت اهداف آموزشی در تربیت شاهزادگان و فرزندان اشراف، این جریان تداوم پیدا کرد. شاهنامه­های منثور، معمولاً بازنوشته­‌های منثوری بودند که برای دربار­ها و درباریان، با نثر دیوانی و کاربرد­های ادبی، تاریخی و حتی آموزشی نوشته می­شدند و در ادامه، رشد سواد در بین عامه به عمومی‌تر شدن این نیاز انجامید. به همین دلیل، در نثر معاصر و در صنعت نشر امروز، دسترسی به بازنویسی منثور شاهنامه تبدیل به یک نیاز عمومی شده است. وجود چنین نیازی در چهار سده اخیر، باعث شده که در مواجهه با پیکره متنی مرتبط با شاهنامه، با یک گونه/ زیر نوع به نام «شاهنامه منثور» یا «برگردان منثور شاهنامه فردوسی» به‌عنوان یک نوع از حماسه فارسی مواجه شویم که تا امروز تداوم داشته، برخلاف طومارها که با رشد سواد عمومی از اهمیت اولیه آن‌ها کاسته شده، اهمیتش افزون شده است. نسخه 6295-10 کتابخانه ملی، یکی از نمونه‌های شاخص این گونه و شاهنامه‌ای منثور است که در عهد صفویه نوشته شده است. نویسنده اثر فردی به نام «احمد بن محمّد» است که نام و نشانی از وی در تذکره‌ها و منابع موجود دیده نمی­شود و به گواه متن، پرداختن به جزئیات وقایع و کامل بودن داستان­ها، حکایت از دقّت نظر و تسلّط وی به شاهنامه دارد. منبع و مرجع اثر وی یکی از شاهنامه­های متاخّر حاوی الحاقات و تصرفات بوده است. وفاداری به متن را می­توان از شاخصه­های این اثر دانست؛ شاهد این ادّعا ذکر تقریباً کامل نام اشخاص به‌ویژه در بخش تاریخی شاهنامه است. متن، زبانی ساده دارد اما نویسنده با نحوه بیان و توصیفات خود آن را آراسته است و در مقدمات، نثر فنی نیز وجود دارد. شرایط اعتقادی تثبیت شده در اواخر دوران حکومت صفویان و ترکیب تشیع و تصوف در متن بارز است. نویسنده با تاکید بر اعتقادات خود که برخاسته از شریعت و طریقت است معتقد است طریق رستگاری را در شاهنامه نیز می­توان جست و در تبیین آن علاوه بر پندهای موجود در داستان­های شاهنامه به اندرزگویی مستقیم نیز روی آورده است.