تاثیر شاهنامه بر مخالفان ملی‌گرایی در هویت سازی(مطالعۀ موردی: همایون‌نامه عبدالرزاق دنبلی)

هویت ملی یکی از جنبه‌های هویت در ارتباط فرد با محیط اجتماعی است که به خود ارجاعی فرد در جامعه منجر می‌شود و نظم اجتماعی معینی را برای جهان اجتماعی او فراهم می‌کند. هویت ملی اساس تعلق و همبستگی با جامعه و فرهنگ است و از این نظر اهمیت بیشتری نسبت به دیگر انواع طبقه‌بندی فرد در طبقات اجتماعی گوناگون از قبیل قومیت، جنسیت، مذهب و مشاغل دارد. همایون‌نامه یکی از مهم‌ترین مختارنامه‌های منظوم در گونۀ حماسۀ دینی متعلق به عبدالرزاق دنبلی (عبدالرزاق بیگ دنبلی خوئی یا مفتون دنبلی) ‌است. عبدالرزاق دنبلی شاعر، مورخ و نویسندۀ دربار فتحعلی شاه قاجار در جرگۀ منتقدان موضوعیت شاهنامۀ فردوسی است. او در حالی از نشانگان هویت ملی شاهنامه فردوسی در همایون‌نامه بهره می‌گیرد که شخصیت‌های ملی را در دیباچۀ اثرش «مشتی مجوس» معرفی می‌کند. مطالعۀ موردی این اثر دنبلی با شیوۀ توصیفی-تحلیلی مشخص کرد که عناصر هویت ملی مانند: شخصیت‌های ملی، آداب‌ورسوم، مفاهیم ملی و زبان، مستقیم یا غیرمستقیم به شاهنامه رجوع دارد. به‌کارگیری عناصر هویت‌ساز ملی برگرفته از شاهنامه در همایون‌نامه نشان می‌دهد که حتی منتقدان فردوسی ناگزیر به ارجاع به هویت ملی برگرفته از شاهنامه هستند و با وجود غلبۀ گفتمان دینی ملی ستیز به آن نیاز دارند. نتایج بررسی علل به‌کارگیری نشانگان هویت ملی، تلاش در راستای قابلیت قبول، ایفای نقش حماسی و بازیابی طرحواره‌ها برای جایگزینی عناصر هویت مذهبی است که به نفع تقویت ناخواستۀ عناصر هویت ملی و احیای ناشی از اجتناب انجامیده است.