جایگاه خراسان بزرگ در تکوین فرهنگ حماسه و تاثیرآن در تعمیق همگرایی، آرمان و هویّت ملّی

حماسه یکی از انواع ادبی کهنسال است که در خراسان بزرگ زاییده و بالیده است. تولّد حماسه در خراسان بزرگ باعث پیوند ناگسستنی این منطقه از ایران با ادبیات فارسی شده است. هر جا نامی از شاعری پرآوازه و آثار بزرگ ادب فارسی است، بی تردید نام یکی از شهرهای خراسان بزرگ آن را همراهی می‌کند. خراسان بزرگ خاستگاه میراث فرهنگی، طبیعی، معنوی و حافظه تاریخی مشترک سرزمین­های بسیاری بوده و هست و به همین دلیل سهم بزرگی در تمدن و فرهنگ بشری داشته است. نوع ادبی حماسه پرورش یافتة افکار انسان‌های شجاع و بی‌باک است و خراسان به دلیل ویژگی‌های طبیعی و جغرافیایی و تاثیر این محیط بر ساکنانش، مهد جریان‌ها و حوادث حماسی و پهلوانی بوده و بستری مناسب برای تکوین و اعتلای حماسه به شمار می‌رود. حماسه در جوامع بشری هنگامی رخ می‌نماید که خرد جامعه، نسبت به بازیابی هویّت ملّی و دینی خود به بلوغ رسیده باشد؛ این بلوغ جمعی زمینه را برای خلق حماسه‌ها مهیّا می‌سازد. پژوهش حاضر، که به روش توصیفی، تحلیلی و با مطالعه منابع کتابخانه­ای و اسنادی انجام یافته، به استناد کتب شریف قرآن، نهج‌البلاغه و نظرات اندیشمندان حوزه ادبیات، جغرافی و روانشناسی اجتماعی به شناخت تاثیرات محیط طبیعی و اجتماعی خراسان بزرگ بر تکوین و اعتلای حماسه و ایجاد همگرایی ملی می­پردازد. درنهایت دریافتیم که مهّم‌ترین محور در حماسه‌های ملّی وحدت است؛ آنچه که باعث می‌شود همة افراد یک ملّت از مردم عادی تا قهرمانان و پهلوانان از اشراف‌زادگان تا طبقات فرودست جامعه از گروه‌های فکری و عقیدتی مختلف و گاه در تضاد با یکدیگر، تحت یک پرچم جمع شوند و اگر مانع و معیاری در راه رسیدن به آرمانِ منِ انسانی وجود داشته باشد از بین ببرند. تاریخ، فرهنگ و ادبیات این سرزمین نشان داده که خراسان بزرگ در تکوین فرهنگ حماسه و تعمیق همگرایی ملی سهم بسزایی داشته است. این همگرایی و آرمان ملّی باعث وحدت توده‌های ملّت می‌شود و چیزی جز آزادی و عدالت نوع بشر نیست که در شاهنامه به بهترین و زیباترین شکل در قالب داستان‌ها رخ نموده است. به عبارتی فردوسی هویت و وحدت ملی و تاریخ قوم و سرزمین خودش را از دید مبارزۀ آزادگان با آزادی­ستیزان و از دریچۀ نگاه پهلوانانی چون رستم می­نگرد.