ولایت‌نامه، گونه شعری خاص شیعی در قرن نهم (و درآمدی بر رشد ادبیات حماسی شیعی)

در قرن هشتم و نهم و با کاهش فشارهای سیاسی بر شیعیان و رشد تشیع در میان توده، شاعران، با تکیه بر روایات مناقبیان و با تاکید بر مفهوم کلیدی «ولایت» نوعی از شعر را بنیاد نهادند که ولایت‌نامه نام داشت. نخستین نمونه­ کامل ولایت­نامه در قرن نهم در دیوان سلیمی تونی دیده می‌شود. اثبات حقانیّت جانشینی پیامبر (ص) برای حضرت علی (ع)، تعظیم شخصیّت ایشان و دیگر معصومین و استفاده از بیان کرامات ایشان برای فهم عوام، مضامین اصلی ولایت‌نامه‌ها را شکل می‌داد. اولویت بیان عقیده در شعر، استفاده‌ از صنایع بلاغی را نیز محدود می‌کرد؛ مگر شگردهایی که در خدمت بیان ایده قرار بگیرد، چون اغراق و مبالغه، تلمیح، حسن تعلیل و خیالی شدن عقاید. برجسته‌سازیِ شخصیّت امامان در مقابل تصویر منفی و منفور «دشمنان» ولایت، گرایش به اغراق، تخیل عقاید و ساختار افسانه‌مانند کرامات در فرهنگ عامیانه، عواملی بودند که به این قصاید، کیفیت حماسی می‌بخشیدند و از این گونه ادبی می‌توان به‌عنوان درآمدی بر شکل گرفتن شعر حماسی شیعی در این عصر یاد کرد.