شبه سرمایه داری رانتیر؛اقتضائات نظم اقتصاد سیاسی در الگوی حکمرانی

جمهوری اسلامی ایران، نظامی است که در قالب الگوهای کلاسیک اقتصاد سیاسی قابل دسته‌بندی نبوده و فهم منطق رفتار داخلی و خارجیِ آن در چارچوب‌های نظری متعارف با دشواری‌هایی روبروست. این پژوهش به دنبال ارائۀ الگویی مفهومی در فهم ماهیت نظم سیاسی و محرک‌های رفتاری در جمهوری اسلامی است و این الگوی مفهومی را ذیل سنت نظری اقتصاد سیاسی جستجو می‌کند. بلاتکلیفی در روابط بنیادین میان نهادهای دولت، بازار و جامعۀ مدنی، نظم اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی را به شکلی سامان داده است که در عین ناسازگاری با انواع نظم‌های کلاسیک لیبرالیستی، سوسیالیستی، فاشیستی و کمونیستی، عناصری از هر یک از این نظم‌ها را در خود دارد. این بلاتکلیفی ریشه در حضور هم‌زمان دو مبنای فلسفیِ متعارض در باب چیستی و کارکردهای دولت دارد که در رویکردهای اندامواره و ابزاری مفهوم‌پردازی می-شوند و این دو مبنای فلسفی متعارض، در وجودِ هم‌زمانِ ساختارهای موازی و سلسله‌مراتبی از نقش‌های اجتماعی متعارض تعیّن یافته است. علاوه بر این، ماهیت رانتیر دولت در ایران، به‌عنوان متغیری میانجی، امکان تعدیل و اصلاح در این نظم اقتصاد سیاسی را تضعیف نموده است. در این پژوهش الگوی مفهومی مناسب در فهم این نظم اقتصاد سیاسی در قالب سازۀ مفهومی «شبه سرمایه‌داری رانتیر» مفهوم پردازی شده است. داده‌های پژوهش از جنس داده‌های اسنادی هستند که در آن داده‌های متنی از طریق مطالعۀ کتابخانه‌ای و داده‌های آماری مبتنی بر جستجوی بر خط از بانک‌های دادۀ جهانی گردآوری شده‌اند و در قالب تحلیل تبیینی به هدف تطبیق نظریه بر مورد، موضوع پردازش قرار گرفته‌اند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد بلاتکلیفی در روابط نهادی میان دولت و بازار که ریشۀ در ترکیب دو فلسفۀ متعارض در خصوص چیستی و نقش این نهادها دارد در کنار تاثیر میانجیِ ماهیت رانتیر دولت بر این بلاتکلیفیِ ساختاری، به کژکارکردی نهادهای دولت و بازار در جمهوری اسلامی ایران منجر شده است و اقتضائات این کژکارکردی در تمامی زیرشاخص‌های الگوی حکمرانی پیامدهای خاص خود را داشته است.