جایگاه تنظیم‌گری در صنعت نفت و گاز ایران: مسیر طی‌شده، چالش‌های پیش‎‌رو و ارا‌ئۀ راهکار سیاستی

در دنیا از دهۀ 1980 به بعد با ورود ادبیات تنظیم‌گری به صنایع شبکه‌ای، به‌ویژه حوزۀ انرژی، سطح جدیدی با عنوان تنظیم‌گری، در عرصۀ مدیریت انرژی علاوه بر سطوح حاکمیتی و تصدی‌گری مطرح شده است. در ایران، با تصویب قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی به‌ویژه مادۀ 59 قانون مذکور که مرتبط با نهادهای تنظیم‌‎‌گرِ بخشی است، چارچوب نظام تنظیم‌گری در ساختار حقوقی ایران شکل گرفت. این مقاله با روش تحلیلی‌‌توصیفی از طریق مطالعۀ اسنادی به‌ویژه واکاوی قوانین مرتبط با حوزۀ صنعت نفت و گاز به بررسی جایگاه تنظیم‌گری در صنعت مذکور پرداخته، چالش‌های به‌وجودآمده در این عرصه را موردکاوی قرار می‌دهد و نهایتاً راهکار سیاستی پیشنهاد می‌دهد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که هر چند پس از انقلاب اسلامی، امور حاکمیتی و تنظیم‌گری تا حد زیادی از امور تصدی‌گری تفکیک گردید، ولی کماکان وزارت نفت، متولی امور حاکمیتی و تنظیم‌گری به‌صورت یکپارچه است و اقدامات صورت‌گرفته برای ایجاد نهاد مستقلِ تنظیم‌گرِ بخشی در صنعت مذکور، بی‌نتیجه بوده است. مواردی نظیر1- عدم توجه به روند تدریجی شکل‌گیری نهاد تنظیم‌گر در ایران، 2- نبود سازوکار مناسبی برای انتقال مسئولیت‌های حوزۀ تنظیم‌گری از وزارتخانه به این نهادها و 3- ایجاد نهادهای تنظیم‌گر حوزۀ انرژی بدون تغییرِ ماهوی در قوانین اصلی از مهم‌ترین چالش‌های نظام تنظیم‌گری در این حوزه به شمار می‌آیند و راهکار پیشنهادی در گام اول برای غلبه بر چالش‌های مذکور، ایجاد نهاد تنظیم‌گرِ مشاوره‌ای است.