تمایز روش تحقیق و روش ‌شناسی در تحقیقات علوم انسانی و اجتماعی

یکی از اشتباهات رایج در بین برخی از دانشجویان و پژوهشگران در تحقیقات علوم انسانی و اجتماعی استفاده از روش تحقیق و روش‌شناسی به جای هم به مثابه یک مفهوم و مترادف با هم در فرایند تحقیق می‌باشد. این در حالی است که تمایزات زیادی بین این دو مفهوم وجود دارد. بر این اساس هدف اصلی این پژوهش بررسی تفاوت‌های بین روش تحقیق و روش‌شناسی به مثابه دو مفهوم جدا از هم در تحقیقات علوم انسانی و اجتماعی می‌باشد. روش تحقیق یعنی چارچوبی که هر تحقیق باید داشته باشد در واقع زمانی که از فرضیه، رابطه علی، همبستگی، سطوح سنجش متغیرها، جامعه آماری، نمونه‌گیریو غیره سخن گفته می‌شود درباره روش تحقیق به بحث پرداخته‌ می‌شود. در روش تحقیق محقق با مهارت‌ها، تکنیک‌ها و ابزارهای جمع‌آوری داده‌ها سروکار دارد به عبارت دیگر روش تحقیق یعنی ساختار و چارچوب تحقیق (شاکله تحقیق). در همه رشته‌ها این ساختار بایستی رعایت شود و این عمومی است اما این فقط صورت تحقیق است این نوع نگاه متاسفانه در خیلی از دانشگاه‌ها غالب است یعنی از دیدگاه آن‌ها روش‌شناسی، همان روش تحقیق است در حالیکه روش تحقیق از روش‌شناسی متمایز است. روش‌شناسی یعنی شیوه تفکر در مورد یک واقعیت یا پدیده اجتماعی. منطق حاکم بر کل فرآیند پژوهش از ابتدا تا انتها را روش‌شناسی می‌گویند. در روش‌شناسی محقق به دنبال ساختار تحقیق نیست. به عبارت دیگر، در اینجا سوال، فرضیه، متغیر، جامعه آماری و غیره خیلی موضوعیت ندارد. همه تحقیق‌ها روش تحقیق دارند اما الزاماً روش‌شناسی ندارند. در روش‌شناسی ما رویکردها و دیدگاه‌ها را دنبال می‌کنیم به عبارت دیگر در روش‌شناسی ما با عینک‌های متفاوتی نگاه می‌کنیم، روش‌ها به ‌مثابه عینک‌هایی هستند که به محقق می‌گویند که چگونه به موضوع یا پدیده نگاه کند؛درنتیجه نوع یا شیوه استدلال و بحث کاملاً از دیدگاه روش‌های متفاوت، متمایز خواهند شد. روش‌هاشیوه تحلیل متن را مشخص می‌کنند هر روش یک شیوه استدلال است روش قالب است که به محتوا شکل می‌دهد. از این‌رو، روش‌شناسی بیشتر بحثی معرفت‌شناختی (اپیستمولوژی) است و بیشتر با مکتب و دیدگاه سر وکار دارد نه با روش و شیوه‌های جزئی تحقیق. نسبت رهیافت (متدولوژی) به روش همانند نسبت دیدگاه به ابزار است.