حق و مصلحت؛ تصویر توازن

با وجود اهمیت نهاد حق برای حفاظت از کیان فردی و نهاد مصلحت عمومی برای صیانت از حیات جمعی، و البته لزومِ عدم چشم پوشی از این هر دو به مثابه دو بال پرواز در مسیر نیل به عدالت، دکتر سیدمحمد هاشمی در آراء و اندیشه‌هایش همواره بر تقدم و حاکمیت حق تاکید می‌نمود. این در حالی است که نمی‌توان حقوق شهروندان را حتی در شرایط کاملاً متعارف، همواره به نحو پیشینی مقدم بر منافع جمع تلقی کرد.‌ بنابراین بایستی میان ادعاهای فردی و مطالبات جمعی تعادل و توازن برقرار نمود. با این همه باید توجه داشت که توازن، فرایندی ‌ایستا و ثابت نبوده، بلکه پویا، متحول و منعطف است. از این رو به نظر می رسد مزیت اصلی نظریه توازن در مقایسه با شیوه‌های تقدم‌گرای حل تعارض از جمله نظریه حاکمیت حق، انعطاف‌پذیری و حساسیت بالای آن نسبت به سیاق و زمینه بحث باشد. اما آنچه بدون شک ضروری است و دغدغه هموارۀ نویسندگان نوشتار پیش رو بوده، آن است که شعار تعادل و توازن در معرض نظریه پردازی و تجزیه و تحلیل دقیق و موشکافانه قرار گرفته و لوازم عملی آن تا حدودی مشخص شود. بدین منظور تبیینِ محتوای کلی نظریه توازن و متعاقب آن، معرفی آزمون‌های سه گانه این نظریه و البته نحوه بکارگیری آنها به شیوه توصیفی تحلیلی، ادعای این مقاله را بر پایاب های استوارتری قرار خواهد داد.