راهگشایی هاشمی در مطالعه حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران

مطالعه‌ی حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران با پاره‌ای تردیدها و انکارهای نشات‌گرفته از اصل پنجاه‌وششم قانون اساسی روبروست. مردّدین مدّعی اند مفهوم حاکمیت الهی مندرج در آن اصل، در چارچوب حقوقی اصل پنجاه‌وهفتم تجلّی؛ و کلیه‌ی نهادها را منحل در اراده‌ی مطلق ولی فقیه کرده است. گروهی از مخالفان و گروهی از هواداران نظریه‌ی حقوقی جمهوری اسلامی ایران در اجزای این انکار و تردید هم‌دلند. به نظر می‌رسد چنین انکار و تردیدی، مطالعه‌ی نظام جمهوری اسلامی ایران در چارچوب حقوق اساسی را ممتنع می‌کند. مرحوم سیّدمحمّد هاشمی اصل پنجاه‌وششم را حاکی از ابتنای نظام بر حاکمیت ملّی می‌دانسته است. او اگرچه در کتابش به این ایده نپرداخته، امّا با تفکیک ولایت مطلقه‌ی فقیه به عنوان نظریه‌ی دولت اسلامی از ولی فقیه به عنوان یکی از اجزای حکومت، مسیر مطالعه‌ی حقوق اساسی جمهوری اسلامی را گشوده است. در این مقاله با یک مطالعه‌ی دکترینال، ضمن برجسته کردن این راه‌گشایی متقدّم مرحوم هاشمی در قیاس با سایر شارحین حقوق اساسی جمهوری اسلامی، کوشیده ایم به تناسب این راه‌گشایی، تقریری از اصل پنجاه‌وششم ق.ا. را بسط داده و به ایراد قائل نبودن صاحب نظریه‌ی ولایت فقیه به قانون اساسی نوشته پاسخ دهیم.