نخستین هیات، سیر تاریخی هیات تا قرن چهاردهم

یکی از نهادهای و تشکل‌های دیرپای مذهبی و اجتماعی، هیات است که سوگواری حسینی در کانون توجه آن قرار دارد و در نگاهی گسترده‌تر به مدیحه و مرثیه اهل‌بیت علیهم‌‌السلام می‌پردازد. امروزه، جز مدیحه و مرثیه، حضور در موقعیت‌های گوناگون سیاسی، اجتماعی و فعالیت‌های مردمی به هیات، هویت و سازمندی تازه‌ای بخشیده است. بااین‌همه همچنان هیات، تداعی محرم و سوگواری اباعبدالله الحسین علیه‌السلام و واقعة عاشورا و کربلاست. پرسش محوری این پژوهه آن است که نخستین هیات در کجا، چگونه و با چه ساختاری و در چه زمانی شکل گرفته و در طول تاریخ چه سیر و صیرورتی داشته است. این مقاله مدعی است که نخستین هیات در مدینه و پس از بازگشت کاروان اسیران کربلا با هدایت و مدیریت امام سجاد علیه‌السلام و همراهی و همکاری بنی‌هاشم و بنی‌عقیل شکل گرفته است. در ایران نیز، نهضت‌ها و قیام‌های ملهم از عاشورا، ساختاری شبیه به هیات داشته‌اند؛ اما قرن چهارم و عصر آل‌بویه و پس‌ازآن در جای‌جای ایران، هیات با ساختاری نزدیک به هیات امروزی، رواج و تداوم یافته است.