بررسی سیر تحوّل و تطوّر در مقتل نویسی «با تاکید بر مقتل تذکره الشهدا»

مقتل‌نگاری شیوه ای از تاریخ‌نگاری اسلامی است که بخش قابل توجهی از آن به گزارش و شرح وقایع کُشته‌شدگان اهل بیت (علیهم السّلام) و به طور خاص به جریان شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) و یارانش اختصاص یافته است. از طریق تطبیق و سنجش نگاشته‌های تاریخ عاشورا می‌توان دریافت که اهتمام نخستین مقتل نگاران، به ثبت وقایع و رویدادها با رویکرد عقلانی، سبب شده کمابیش کتاب‌هاى معتبر و ارزش‌مندى را ارائه کنند، اما از قرن چهارم به بعد، نگرش عاطفی و حماسی به واقعة عاشورا سبب تالیف مقاتل غیر عقلانی‌تر و به‌تبع ورود آسیب‌های متعدد به مقتل‌نگاری حسین بن علی (علیه السّلام)، گردید. بر این اساس، رویکرد غیرتاریخی مقتل نگاران، در کنار نابود شدن برخی از منابع معتبر تاریخ عاشورا، سبب کاهش اعتبار آثار تاریخی متعلّق به قرن چهارم هجری به بعد، شده است. می‌توان گفت، انحراف در روند مقتل‌نگاری با نگارش کتاب‌هایی چون روضه الشهدای ملا حسین واعظ کاشفی شدّت یافت و زمینه بروز تحریفات در مقاتل بعدی، از قبیل تذکره الشهدای ملا حبیب الله کاشانی نیز فراهم گردید.کتاب تذکره الشهداء نوشته ملا حبیب الله کاشانی (متوفای 1340 ه.ق)، علی رغم ضعف اتقان و استناد تاریخی و روایی، یکی از آثاری است که در سده اخیر به عنوان منبع و مرجع مقتل شناخته شده است و در تولید، تثبیت و ترویج تحریف‌های عاشورایی سهم بسزایی داشته است. این مقاله ضمن معرفی، نقد و بررسی منبع یاد شده در حوزه مقتل‌نگاری امام حسین (علیه السّلام)، به روش تاریخ‌نگاری کاشانی که به نوعی بر فضای فکری جامعه خود و حتی در زمان‌های بعد نیز تاثیر گذاشته، پرداخته و اخبار و گزارش‌های نادرست و غیر معتبری که در این مقتل راه یافته و با فلسفه قیام امام حسین (علیه السّلام) تعارض داشته را شناسایی و پالایش نموده است. بر اساس بررسی‌های صورت گرفته، می‌توان گفت که تحریف‌های موجود در کتاب تذکره الشهداء، عمدتا برآیند آثار تحریف یافتة پیشین بوده است، همچنین رویکرد احساسی نویسنده تحت‌تاثیر شرایط زمانه، فاصله گرفتن وی از منابع اولیّه، سهل انگاری در نگارش اخبار عاشورا، و دخالت ذوق و سلیقة شخصی در تاریخ‌نگاری در ورود آسیب‌های متنی به اثر مزبور تاثیر بسزایی داشته است.