امکان‌سنجی واقع‌گروی معرفتی از منظر فلسفه نظری کانت و وجود ذهنی ملاصدرا

تقابل نظریه معرفت‌شناسی در فلسفه اسلامی با نظریه کانت، تقابل رئالیسم و ایدئالیسم است. در مقاله حاضر که به روش توصیفی-تحلیلی نگارش یافته، این دو نظریه با هم مقایسه و تطبیق می‌شوند. در فلسفه اسلامی، درباره مبحث معرفت‌شناسی سه نظریه به ترتیب تاریخی مطرح شده: 1. نظریه مطابقت، 2. نظریه شبح (که دارای اشکالات بیشتری نسبت به نظریه مطابقت بود) و 3. نظریه وجود ذهنی. نظریه اخیر که اشکالات کمتری دارد در فلسفه ملاصدرا نیز مطرح شده است. در فلسفه نظری کانت که مباحث مربوط به منطق و معرفت‌شناسی مطرح می‌گردد، بحث تطابق عین با ذهن رد می‌شود و تفکیکی میان بود و نمود حاصل می‌شود؛ بدین بیان که انسان‌ صرفاً می‌تواند به نمود اشیا دست یابد و به بود اشیا دسترسی ندارد. به همین سبب کانت از جهت وجودشناختی رئالیست محسوب می‌گردد؛ اما از جهت معرفت‌شناختی ایدئالیست است. اما در مسئله وجودِ ذهنی، ملاصدرا از هر دو جهت وجودشناختی و معرفت‌شناختی رئالیست محسوب می‌گردد. این در حالی است که در فلسفه صدرایی شکاکیت جایی ندارد و انسان می‌تواند به کنه اشیا برسد. بر این اساس واقع‌گروی مدنظر ملاصدرا، واقع‌گروی ساده و واقع‌گروی معرفتی مد نظر کانت واقع‌گروی انتقادی نامیده می‌شود. ماهیت ذهن از منظر کانت یک ماهیت فعال است؛ اما از نظر صدرا ذهن مانند لوحی سفید، منفعل است. از جمله ثمرات مهم فلسفه صدرایی، نظریه تشکیک وجود است که تقابل میان نومن و فنومن را از میان می‌برد و از اشکالات وارد بر تفکیک نومن و فنومن مبراست.