موضوع: بررسی امکان حصول معرفت در فرآیند سلوک فکری

از آنجایی که اعتبار معارف و علوم بشری به طور صریح وابسته به مسئله ی امکان حصول معرفت وشناخت یقینی است، از این رو بررسی آن حائز اهمیت است. نسبی گرایی و واقع گرایی مسئله ی اصلی شناخت انسان بوده از این رو ارائه نظر های مختلفی در این باب شده؛ برخی مانند سوفسطائیان امکان آن را نفی و برخی مانند مشائیان آن را مسلم و یقینی شمرده اند و برخی معرفت را یادآوری عنوان می کنند. مسئله ی محوری در این باب تعیین متعلق شناخت ما است. فرآیند سلوک فکری انسان که از مرتبه شناخت حسی و تجربی شروع شده و تا مرتبه ی شناخت عقلی و شناخت شهودی و عرفانی ادامه پیدا می کند، در سیری صعودی و نزولی که اهالی عرفان آن را تبیین می کنند، مشخص کننده ی این است که متعلق واقعی شناخت ما نه امور مادی و نه مفاهیم ذهنی، بلکه بنابر معانی چهار گانه ی اصل وحدت وجود، وجود حق تعالی و ظهورات و تجلیات او می باشد و محدودیت در عین نا محدودیتش امکان شناخت آن از جنبه ی اول را میسر و از جنبه دوم را منتفی بیان می کند فلذا شناخت انسان واقع گرایی در عین نسبی گرایی بوده و بلکه اصل سخن در کیفیت ارتباط بین مراتب شناخت انسانی است. طی مراتب شناخت با رویکرد سلبی و ایجابی ذهن در هر مرتبه نسبت به شناخت در آن مرتبه صورت گرفته و دایره وار قوس صعودی و نزولی طی می شود تا در نهایت، انتهای آن به ابتدای آن ختم شود. در نتیجه منظور از امکان شناخت انسان در فرآیند سلوک فکری تبدیل شدن دائم و پیوسته واقع گرایی به نسبی گرایی و بالعکس در طی مراتب شناخت است و در حقیقت به معنای سلوک و طی طریق شناخت است که گذر از هر مرتبه با نفی آن مرتبه حاصل می شود و در نهایت، واقع گرایی در عین نسبی گرایی خواهد بود.