بررسی تطبیقی واقع‌گرایی معرفت‌شناختی از منظر علامه طباطبایی و کانت

یکی از مسائل مهمّ در فلسفه مسئله «واقع‌گرایی» است. واقع‌گرایی اصطلاحی است که به صورت مشترک لفظی هم در مباحث هستی‌شناسی و هم در مباحث معرفت‌شناسی به کار می‌رود. در مباحث معرفت‌شناسی هنگامی که مسئلة واقع‌گرایی مطرح می‌گردد، مقصود بررسی این پرسش است که «آیا فاعل شناسا نسبت به واقعیّت مستقلّ از ذهن معرفت دارد؟» بسیاری از فیلسوفان سعی می‌کنند نظریة معرفت‌شناختی خود را گونه‌ای از واقع‌گرایی معرفت‌شناختی قلمداد کنند. آن چه در این میان اهمیّت اساسی دارد، ارائه «معیار»ی برای واقع‌گرایی معرفت‌شناختی است تا بتوان بر اساس آن به داوری دربارة ادعاهای واقع‌گرایی معرفت‌شناختی پرداخت. با توجّه به این که هم در فلسفه علامه طباطبایی و هم در فلسفه کانت عناصری از واقع‌گرایی مطرح شده است، هدف این نوشتار آن است که با کاربست روش تحلیلی – عقلی به بررسی و واکاوی وجوه اشتراک و وجوه تفاوت میان واقع‌گرایی معرفت‌شناختی علامه طباطبایی و واقع‌گرایی معرفت‌شناختی کانت بپردازد. بر اساس یافته‌های این تحقیق برخی از وجوه اشتراک واقع‌گرایی معرفت‌شناختی علامه طباطبایی و واقع‌گرایی معرفت‌شناختی کانت عبارت است از: تاکید بر عنصر شهود به مثابة پایة واقع‌گرایی، نفی ایدئالیسم، نفی شکّ‌گرایی فراگیر، نفی خودتنهاگروی، نفی نسبی‌گرایی معرفت‌شناختی، و نفی درون‌گرایی معرفت‌شناختی. در مقابل، تجزیه و تحلیل‌ها نشان می‌دهد که میان واقع‌گرایی معرفت‌شناختی در نظر کانت و علامه طباطبایی، این تفاوت‌ها وجود دارد: در حالی که کانت واقع‌گرایی معرفت‌شناختی خود را بر شهود حسّی مبتنی کرده است، علامه طباطبایی پایه واقع‌گرایی معرفت‌شناختی خود را بر شهود عقلی استوار ساخته است. کانت – بر خلاف علامه طباطبایی - گرفتار ایدئالیسم انتقادی شده است، کانت – بر خلاف علامه طباطبایی – به گونه‌ای از شکّ‌گرایی ساختاری دچار شده است، و کانت – بر خلاف علامه طباطبایی – به درون‌گرایی سوق یافته است.