مبانی درست، نادرست و ناقص در واقع گروی نسبت به خود و غیرخود در فلسفه اسلامی

در میان مباحث واقع گروی در فلسفه اسلامی می توان به مسئله واقع گروی در علم و معرفت شناسی اشاره کرد که حائز اهمیت بسیارزیادی است. از شروع فلسفه اسلامی از فارابی و ابن سینا و شیخ اشراق گرفته تا ملاصدرا مبانی متعددی در حوزه معیارهای واقع گروی درباب علم و معرفت شناسی مطرح شده است که هر کدام به نوبه خود از تیررس نقد و انتقاد حکما و فلاسفه خارج نبوده است. همه این معیارها را می توان به سه دسته ناقص یا نادرست یا درست و تمام جمع بندی کرد. دسته ناقص، متعلق به رهیافت سینوی در نفسِ معلق در هوا و رهیافت اشراقی در ذات در باب معرفت شناسی است، و دسته نادرست، مبتنی بر رهیافت مشائین در صورت، شبح و مثال، و دسته درست و تمام، رهیافت صدرایی بر مبنای وجودشناختی در علم و معلوم است. این رهیافت صدرایی مبتنی بر اصولی متعالی همچون تشکیک وجود و مراتب ذهنی و خارجی آن که حکایت از یک واقعیت واحدی است که ذو مراتب ذهنی و خارجی ازیک حقیقت وجودی است و نیز تفسیر اتحاد عالم و معلوم مبتنی بر علاوه اتحاد وجودیِ عالم و معلوم بلکه وحدت ذو مراتبیِ معلوم بالذات و معلوم بالعرض است، دارد. به بیان دیگر، یک واقعیت واحد ذو مرتبه است که دو مفهوم متغایر ذهنی و خارجی به دو حیثیت از آن انتزاع می شود. از اینرو اتحاد عاقل و معقول –بالذات و بالعرض-به دو مرتبه تشکیکی از یک حقیقت وجودی برمی گردد و نه دو نحو وجود از دو موطن هستی. از ثمرات چنین مبانی واقع گرایانه ای آنست که مسئله صدق در علم حصولی در رهیافت صدرائی به صدق در علم حضوری بر می گردد به این معنا که طبق حکمت متعالیه صدق از مطابقت و تطبیق در مکاتب فلسفی گذشته به عینیت و وحدت در واقع تبدیل می شود.