ریشه های تکون نظریات ناواقع گرایانه؛ با تاکید بر منطق فازی، پراگماتیسم و نسبیت مفهومی

ناواقع‌گرایی در واقع نه یک نظریه واحد، بلکه مجموعه‌ای از دیدگاه‌ها و وریکردهاست که در عرصه‌های بسیار متنوعی همچون فلسفه علم، فلسفه زبان، هرمنوتیک فلسفی و تاریخی‌گری، علوم اجتماعی، پراگماتیسم، علوم جدید (نظریه کوانتوم، نظریه احتمالات، منطق فازی) و حتی عرفان نظری رشد و تکون یافته و آثار خود را در عرض عریضی از عمل و نظر انسان و از جمله در حوزه علم، دین و اخلاق نشان -می‌دهد. عموماً پاسخ اولیه (و البته قابل اعتنای) منتقدان، مُبتنی بر این استدلال است که ناواقع‌گروی دچار تناقضات درونی بوده و مستلزم خروج از فلسفه و قدم گذاشتن در وادی سفسطه می‌باشد. اما به نظر می‌رسد در کنار این پاسخ سلبی، می‌توان با شناسایی دقیق ریشه‌های اصلی ایجاد و توسعه چنین دیدگاهی، در مسیر حلّ آنها حرکت کرده و از این طریق واقع‌گرایی را تثبیت، و از افتادن در دام شکاکیت پرهیز نمود. در مقاله پیشِ‌رو به‌عنوان گام اول مسیر مذکور، ضمن به کارگیری روش توصیفی و تحلیلی، ریشه-های ناواقع‌گروی در سه عرصه منطق فازی، پراگماتیسم و نسبیّت مفهومی _ که هر یک به نحوی در جامعه علمی یا در میان عموم ایرانیان دارای جذابیت و مقبولیت می‌باشد _ مورد واکاوی قرار گرفته است. نتیجه این کاوش نشان می‌دهد که ریشه‌های ناواقع‌گرایی، در اموری مانند جهل موضعی، ابهام در تعاریف، پیچیدگی و تشکیک در واقعیت عینی (در منطق فازی)؛ پرهیز از خشونت، آزادی‌خواهی، و نظریه توجیه عمل‌گرایانه (در پراگماتیسم)؛ و نفی مفاهیم عام، کلی و ثابت (در نسبیت مفهومی) قابل پِی‌جویی است. اما با نظر دقیق به مجموعه موارد فوق، می توان گفت که منشا نهایی ناواقع‌گرایی، به وجود پاره‌ای از مشکلات عمومی و مشترک برمی‌گردد که عدم توفیق در حلّ و رفع آنها، سبب بروز رویکردهای شکاکانه نسبت به امکان فهم واقعیت گردیده است. مشکلات مذکور در پنج قسم کلی قابل صورت‌بندی می‌باشد که مرتفع ساختن آنها، شاه‌کلید اثبات دیدگاه واقع‌گرایانه (به نحو ایجابی و نه سلبی) خواهد بود: عدم دسترسی به واقعیت؛ فعالیت مخرّب ذهن؛ تکثر وجوه، مراتب و اجزاء واقعیت؛ عدم جهت مشترک در مدرِک یا مدرَک؛ تعارض همزیستی با واقع‌گرایی.