واقع‌نمایی گزاره‌های زیبایی شناحتی در ادارک حسی (با تکیه بر آراء ملاصدرا)

مبتنی بر آراء ملاصدرا، اگر بپذیریم؛ حقیقت زیبایی «نحوه وجود کمالی»1 است که در مراتب مختلف وجود یا ظهورات با قیود اختصاصی،2 تحقق دارد و همچنین بپذیریم که این نحوه وجود کمالی در امر زیبای مادی اعم از هنرها و امور طبیعی با شاخصه وحدت در نسب یا تناسب تحقق دارد،3 در اینصورت می‌توان این پرسش را مطرح ساخت که چگونه ادارک حسی شاخصه تناسب یا وحدت در نسبت در امور زیبا، واقع‌نما خواهد بود؟. حل مسئله در گرو عبور از دو چالش است: لازمه حمل مفهوم'زیبا' بر یک «گل یا تابلو نقاشی و حتی فیلم سینمایی»، مستلزم شناخت شاخصه تناسب در اجزای شیء یا وحدت در نسب آنها، با حواس پنجگانه است و حال آنکه مفاهیم تناسب و وحدت از مفاهیم فلسفی و معقول ثانی هستند. از سوی دیگر مقوله 'لذت' در ادارک زیبایی‌شناختی دخالت دارد و این شناخت را با قلمرو طبع، ذوق و سلیقه شناسنده درگیر می‌سازد و چه استدلالی می‌تواند عدم ناسازگاری این موضوع با اصل واقع‌نمایی احکام شناخت حسی را تبیین کند. تلاش نویسنده بر این این است که با پذیرش شناختی‌بودنِ مفهوم زیبایی و شاخصه‌های آن در مصادیق محسوس آن، وجه صدق و کذب آنها را تبیین کرده و نحوه دخالت لذت در دلالت این گزاره‌ها را تبیین نماید. رویکرد این مقاله فلسفی و روش حل مسئله، توصیفی تحلیلی است. دستاوردهای مقاله را می‌توان در این محورها خلاصه نمود: حکمِ‌ عقل در حملِ مفهوم ‌زیبایی بر موضوعات و اتصاف امور طبیعی یا مصنوعی به زیبایی، 'حیثیّت‌ اطلاقیه' ندارد؛ بلکه 'حیثیّت تعلیلیّه و ‌تقییدیه ' دارد. لازمه نظرات صدرا و تحلیل آن این است که لذت، فرع و نتیجه شناخت‌ زیبایی بوده و به عنوان عَرَض‌ نفسانی یک ادراک غیرعلمی است که در پی شناختِ کمالات ‌صوری ‌اشیاء حاصل می‌شود و نمی‌تواند حیثیت ‌تعلیلیه و تقییدیه در حکم باشد. لذا اگر افراد در مواجهه با اشیاء زیبا، لذت خود را در تصدیق دخالت ‌دهند، حیثیّت ‌زیبایی در امور محسوس که مطلقاً شناختی است را مخدوش نمی‌سازد. اگر 'تناسب' مفهوم فلسفی است، اذعان و اعتراف به وجود خارجی آن در صورت‌های زیبا، محصول شناخت و تعامل عقل و حس است و منطقاً نباید در منشا انتزاع خارجی آن تردید کرد و لذا هر گونه 'نگره ذهنیت گرایانه' در شناخت تناسب مخدوش است.